Techgiganten in de zorg: vriend of vijand?

In de afgelopen decennia is technologie een steeds belangrijkere rol gaan spelen in ons dagelijkse leven. Bijna iedereen heeft inmiddels een krachtige computer in zijn of haar broekzak zitten. Steeds vaker is deze ook nog eens gekoppeld aan het horloge om de pols. Thuis hebben we niet alleen een computer op het bureau staan, er ligt ook een tablet op de bank. En als we iets nodig hebben, bestellen we het binnen enkele minuten online. Dergelijke ontwikkelingen worden mede gedreven door de groeiende technologische mogelijkheden, waar de grootste technologiebedrijven een vooraanstaande rol in spelen. Sommige van de meest bekende ‘techgiganten’ zijn Alphabet (Google), Amazon, Apple, Facebook en Microsoft. In 2020 waren deze ‘Big Five’ gezamenlijk verantwoordelijk voor een omzet van ruim $1 biljard en hadden zo’n 1,6 miljoen medewerkers in dienst. Daarnaast kennen we nog andere techgiganten, zoals IBM, Alibaba, Samsung, Sony, Tencent, Huawei, en Nvidia. Toepassingen van deze bedrijven zijn wereldwijd in alle hoeken van onze maatschappij te vinden, zoals in de sectoren informatica, (tele-)communicatie, consumentenelektronica en e-commerce.

Groeiende interesse van techgiganten in de zorg

Naarmate de interesse in en adoptie van digitale toepassingen in de maatschappij toeneemt, nemen ook de kansen voor de zorg toe. Zo maken consumenten en patiënten steeds vaker gebruik van digitale toepassingen voor het bevorderen van hun gezondheid. En wordt er steeds meer (medische) data gegenereerd en informatie digitaal verzameld, verwerkt, opgeslagen en uitgewisseld. Sinds de uitbraak van de COVID-19 pandemie is deze digitalisering van de zorg alleen maar versneld. Daarnaast is de mondiale gezondheidsindustrie één van de snelst groeiende en grootste markten met een omzet ter waarde van $8,5 biljoen en een winst van $1,9 biljoen in 2018. Er wordt verwacht dat in 2022 de omzet de $10 biljoen zelfs zal overschrijden [1] De verwachting is dat de zorgkosten gedrukt kunnen worden met zo’n $100 miljard per jaar door technologische ontwikkelingen [2]. Inmiddels zijn techgiganten dan ook hard bezig om hun plek binnen de gezondheidszorgmarkt te claimen [3].

Onder meer Alphabet, Amazon, Apple en Microsoft gebruiken hun kennis en vaardigheden op het gebied van data en technologische oplossingen om een aantrekkelijke partner te worden. Ze mikken daarbij op specifieke onderdelen, zoals ook geïllustreerd in de infographic hiernaast. Zo richt Microsoft zich vooral op het cloudaanbod voor systemen in de zorg in de creatie van ‘slimme zorginstellingen’. Microsoft gaat daarmee de strijd aan met Amazon en Alphabet [4]. Apple verzamelt medische data voor onderzoek via zijn wearables, en Alphabet richt zich op zijn AI-expertise om precisiemedicatie tot een succes te maken. Amazon is over de hele linie actief: van de apotheek tot de levering van medische benodigdheden en telezorg [5]. Iedere techgigant kiest een eigen strategie en ontwikkelt een ander dienst- en productportfolio om zich te onderscheiden binnen de gezondheidszorgmarkt. Maar niet enkel de vier grootste techgiganten proberen hun plek te veroveren. Ook andere techgiganten, zoals IBM, Nvidia en Alibaba, hebben eigen strategieën en portofolio’s om marktaandeel te verkrijgen.

De computerhardware giganten IBM en Nvidia ontwikkelden supercomputers, respectievelijk Watson en Cambridge-1. Ruim 10 jaar geleden versloeg supercomputer Watson zelfs de beste speler in ‘Jeopardy!’ en toonde de potentie van artificial intelligence. De torenhoge beloftes waren echter te groot, en tot nu toe is het IBM nog niet gelukt om met ‘Dr. Watson’ de beoogde impact te realiseren. Uit een onderzoek van The Allen Institute blijkt echter wel dat Watson gelijkwaardig of zelfs beter presteert in vergelijking met de grote drie AI-giganten, Amazon, Google en Microsoft [6]. Nvidia lanceerde in juli 2021 haar supercomputer. Samen met vijf grote gezondheidspartners, waaronder GSK, AstraZeneca en de NHS, wil Nvidia de rekenkrachtcapaciteiten van de Cambridge-1 gebruiken om beter begrip te krijgen van dementie, medicijnontwikkeling en genetica [2]. Ook Samsung probeert langzaam een plek te veroveren in de zorgmarkt. Zo ontvingen zij voor de nieuwe Galaxy Watch goedkeuring van de FDA ontvangen voor hun hartritmemeter om een ECG te kunnen maken, die inmiddels is opgenomen in de Samsung Health Monitor app [7]. Tot slot zien we ook vanuit de Aziatische hoek steeds meer techgiganten stappen zetten in de gezondheidszorgmarkt. Alibaba, de Aziatische e-commerce gigant, en JD Health, het grootste Chinese online gezondheidsplatform, strijden om de marktleiderspositie in de Aziatische markt. Zo heeft JD Health online apotheken en eigen artsen in dienst, terwijl Alibaba met AliHealth concrete stappen zet in de zorg door het aanbieden van online gezondheidsdiensten[8].

Potentiële kansen en bedreigingen techgiganten

De intrede van techgiganten in de zorg biedt zowel potentiële kansen en bedreigingen. Zo is de gezondheidszorg voor een belangrijk deel een logistiek proces, waarbij de patiënt naar de arts moet of de arts naar de patiënt. Of data naar de arts en andersom. De diensten waar techgiganten groot mee geworden zijn, kunnen misschien ook meer gemak met zich meebrengen voor de patiënt. En met de versnelde adoptie van digitale toepassingen in de maatschappij en de zorg, de groeiende berg aan (gezondheids)data en toegenomen interesse in de inzet van technologieën zoals artificial intelligence, big data en blockchain, zijn de kennis en vaardigheden van de techgiganten op het gebied van dergelijke onderwerpen van grote toegevoegde waarde.

Met de stappen die de techgiganten zetten in de gezondheidszorg zorgen zij ervoor dat de technologieën voor het delen van gegevens een stuk sneller ontwikkeld worden. Hierdoor zijn er veel meer nuttige gegevens beschikbaar voor de hele markt. Denk aan farmaceutische bedrijven die de ontwikkeling en productie van geneesmiddelen willen verbeteren. Tegelijkertijd stimuleert de komst van de techbedrijven ook andere (zorg)partijen om te innoveren en niet te vertrouwen op vaste (geld)stromen. In de Verenigde Staten zijn inmiddels apotheken hard op zoek naar manieren om klanten te blijven trekken, nadat Amazon een bezorgservice voor recepten introduceerde. En ondertussen ontwikkelt Alphabet een ecosysteem dat het kan opnemen tegen de grote spelers in de EPD-industrie[5].

De komst van de techgiganten in de gezondheidszorg brengt ook enorme kapitaalinjecties mee om disrupties te veroorzaken, hetgeen ze eerder al bewerkstelligden in sectoren zoals de retail en telecommunicatie. De enorme kapitaalkracht gebruiken ze om nog meer te groeien, ook in de breedte. Uit cijfers blijkt dat de vijf grootste techgiganten (Alphabet, Amazon, Apple, Facebook, Microsoft) tussen 1987 en begin 2021 gezamenlijk 869 bedrijven overnamen, het overgrote deel na 2010. Daarnaast proberen techgiganten met investeringen een vinger in de pap te houden bij start-ups. Zo blijkt dat de vijf grote techbedrijven tussen 2010 en juli 2020 meer dan 1.500 van dit soort investeringen deden. Verreweg de meeste komen voor rekening van Alphabet: in totaal deed het bedrijf aan zeker 1.056 investeringsrondes mee, veelal via hun fonds Google Ventures. Steeds meer overnamen en investeringen richten zich daarbij ook op de gezondheidszorg [9]. Tegelijkertijd toont dit ook de macht van deze techgiganten. Iets wat zich ook uit in de afhankelijkheid die we hebben gecreëerd van hun digitale diensten. En dan gaat het allang niet meer alleen over glimmende telefoons, snelle zoektermen of efficiënte maaltijdbezorging. De hele samenleving draait op een digitale infrastructuur waar slechts een paar technologiebedrijven de eigenaar en poortwachters van zijn. Wie bijvoorbeeld een gezondheidsapp wil maken die mensen ook echt gebruiken, ontkomt niet aan Google en Apple: zij leveren samen de besturingssystemen van zo’n 99% van alle smartphones en bepalen welke apps erop mogen draaien. Zo vonden Apple en Google de Franse, Engelse, Duitse en Nederlandse corona-app niet privacy vriendelijk genoeg en weigerden ze de app te ondersteunen. Google en Apple bleken onvermurwbaar, ook na een bemiddelingspoging van de Europese Commissie. Dus Groot-Brittannië, Duitsland en Nederland bouwden een nieuwe app om aan de voorwaarden van ‘Gapple’ te voldoen [9].

De expertise op het gebied van dataverzameling, -beheer en -analyse heeft techgiganten tot interessante partners gemaakt om mee samen te werken voor datagedreven en gepersonaliseerde zorg. Ook omdat de techgiganten via hun consumentenproducten zelf nog eens veel (gezondheids)data van consumenten verzamelen. Deze nieuwe vormen van samenwerkingen kunnen gunstig zijn voor bijvoorbeeld medisch onderzoek en kunnen de zorg efficiënter, preventiever en predictiever maken [10]. Maar zijn de techgiganten daar wel de juiste partners voor? Zo voerden Amazon en Google eerder al een harde strijd om hosting provider te worden van Cerner, om daarmee een opslagplek te bieden voor 250 miljoen medische dossiers. Amazon won uiteindelijk deze slag [11]. Inmiddels zijn er in de afgelopen jaren diverse overeenkomsten gesloten door zorginstellingen en -aanbieders met techgiganten voor de opslag, toegang en analyse van medische data. In bepaalde gevallen, afhankelijk van de voorwaarden van de overeenkomsten, hebben techgiganten ook toegang tot persoonlijk identificeerbare gezondheidsinformatie zonder medeweten van patiënten of artsen. Het vooruitzicht dat techgiganten enorme hoeveelheden medische dossiers verzamelen, heeft tot bezorgdheid geleid bij wetgevers, patiënten en artsen. Zij vrezen dat de persoonlijke gegevens door deze techgiganten kunnen worden gebruikt zonder medeweten of toestemming van de consumenten, of op manieren waarop ze niet zouden kunnen anticiperen. Zo veroorzaakte de onthulling van Google’s Project Nightingale, een samenwerking voor gegevensopslag met Ascension health, bijvoorbeeld een publieke verontwaardiging vanwege potentiële privacyschendingen. Kortom, het vertrouwen in techgiganten voor het beheren van gezondheidsdata is niet altijd groot, al lopen de uitspraken hierover uiteen in diverse studies [12,13].

De samenwerkingen brengen ook risico’s met zich mee die verder gaan dan enkel gegevensbescherming en privacy. Zullen deze bedrijven bijvoorbeeld poortwachters worden van waardevolle gezondheidsdatasets die ze zelf opbouwen? Welke nieuwe vooroordelen kunnen de zorg binnensluipen, doordat bepaalde technologieën, zoals iPhones, alleen door bepaalde sociaaleconomische segmenten van de bevolking worden gebruikt? Welke rol gaan deze bedrijven, die al zo machtig zijn in andere sectoren van de samenleving, spelen in het vormen van de agenda voor de toekomst van de zorg [15]? Als tegenbeweging van deze macht bij de techgiganten zien we daartoe bijvoorbeeld federatieve datamodellen ontstaan, iets waar we vorig jaar ook al over schreven [16]. Zo beheert het European Health Data Evidence Network (EHDEN) samen met partners de zorgdata in 12 Europese landen en van meer dan 200 miljoen patiënten om op grote schaal patiëntendata te gebruiken om nieuwe inzichten te genereren in gezondheid, ziektes, behandelingen, geneesmiddelen of medische procedures [17].