De zorg toegankelijk en beschikbaar houden met de inzet van innovatieve mobiliteitsoplossingen. Dat is de gedeelde ambitie van de partijen die samen de Medical Drone Service (MDS) vormen. Het project is een initiatief van de ANWB en PostNL, waarin er inmiddels volop wordt geëxperimenteerd met het vervoeren van medische producten, zoals lichaamsweefsels en -vloeistoffen, via drones. Het Isala ziekenhuis is een van de zorgpartners die participeert. Isala wil in de toekomst drones inzetten voor medisch transport doeleinden om zo het vervoer sneller, goedkoper en duurzamer te maken. Zo kan met de inzet van een drone op een traject van 20 kilometer al snel 10 minuten tijdswinst gepakt worden ten opzichte van transport met de auto, dat bovendien milieuvervuilender, duurder en minder veilig is [1]. En de eerste resultaten zijn hoopvol; uit onderzoek blijkt dat het vliegen met drones geen invloed heeft op de kwaliteit van het getransporteerde bloed [2].

Van droom naar drone
Het eerste contact kwam tot stand bij een smart mobility event waar partijen samen droomden over de toekomstige inzet van drones in de zorg in 2019. “Als Isala bouwen we momenteel een nieuwe locatie in Meppel. Hierbij denken we ook na over het lab van de toekomst en point-of-care diagnostiek dicht bij de patiënt. Dat lukt niet altijd en daarvoor zoeken we naar goede alternatieven om dit zo slim én efficiënt mogelijk te doen. Zo dachten we aan een drone voor een snelle verbinding tussen locaties Zwolle en Meppel”, aldus Klaas Henk van der Steege, adviseur beleid & ondersteuning binnen Isala. Het was een van casussen die realistisch bleek te zijn, mede door het relatief rustige luchtruim tussen Meppel en Zwolle. En werd uiteindelijk door het consortium omarmd voor nadere uitwerking.

Het consortium koos voor een gefaseerde aanpak voor het creëren van vertrouwen voor de inzet van drones in de zorglogistiek. Hierbij is het consortium veelal afhankelijk van de wet- en regelgeving rondom het gebruik van drones, die opgesteld worden door de European Union Aviation Safety Agency (EASA). ‘’Op basis van de EASA-regels hebben wij drie fases gedefinieerd binnen dit traject voor het testen van de veiligheid en betrouwbaarheid van een drone. In de eerste fase vlogen we over een open weiland (afgeschermd gebied). En in de tweede fase maakten we testvluchten over dunbevolkt gebied tussen Meppel en Zwolle’’, legt Simon Prent uit, manager drone operations bij de ANWB. Inmiddels breekt de derde fase aan, waarin de drone testvluchten zal gaan maken over dichtbevolkt gebied.

“Het was voor ons goed om te zien dat er van begin af aan een grote vraag vanuit de zorginstellingen voor ons project was, aangezien we uiteindelijk toch toe moeten naar landelijke dekking met onze drone-service. Iedere organisatie draagt vanuit haar specifieke expertise actief bij aan het project’’, vertelt Quirijn de Geus, business developer bij PostNL. Naast de initiatiefnemers en diverse zorgorganisaties, zijn ook dronebouwer Avy en KPN aangesloten bij het consortium.

Toch was niet iedereen even enthousiast over de inzet van drones in de zorglogistiek bij de start van het project. ‘’In het begin vroegen mensen binnen het ziekenhuis zich af waar wij mee bezig waren en of wij wel de veiligheid van het transport konden garanderen’’, aldus Van der Steege. Bovendien kreeg het consortium al snel door dat vaak de wil om te innoveren er bij de zorgprofessionals wel is, maar de ruimte om samen iets te ontwikkelen en implementeren beperkt is. Om toch het draagvlak te vergroten en zo de ontwikkeling en implementatie van de drone te versnellen, werden er vanuit het consortium workshops en brainstormsessies georganiseerd met betrokken (zorg)professionals. Hierbij werden bijvoorbeeld de logistieke knelpunten binnen het ziekenhuis uitvoerig besproken, wat de urgentie van het project nogmaals onderstreepte. Van der Steege: “Hierbij is het van groot belang om brugfuncties te hebben in personen die de taal van de techniek én de zorg spreken.” Naarmate de tijd vorderde, groeide de interesse en vertrouwen in het project.

Een andere uitdaging waar het consortium continu mee te maken heeft is de onzekerheden van de relatief jonge dronesmarkt. ‘’We sprongen samen in het diepe waarbij commitment van alle partijen gevraagd werd, terwijl niemand wist en weet hoe de markt er over een aantal jaar uit gaat zien’’ licht de Geus toe. Omdat het zo nieuw is en er erg veel onzekerheden en afhankelijkheden zijn, werd het project ook echt als een experiment benaderd door het consortium. En werd het traditionele sturen op KPI’s minder van toepassing bevonden. Die onzekerheden maakten het voor partners soms lastig om de stappen en vorderingen intern te verantwoorden, erkent ook Van der Steege: ‘’We krijgen natuurlijk ook de vraag vanuit de RvB waar we staan met het MDS project, wat het oplevert en of het wel voldoende zin heeft. We moeten constant progressie kunnen laten zien en dat maakt het traject wel spannend’’. Tegelijkertijd wordt er door de betrokken organisaties voldoende ruimte geboden om te experimenteren en zijn heldere mijlpalen afgesproken waarop evaluaties plaatsvinden. Een noodzakelijke aanpak om samen naar de toekomst te kunnen bouwen.

Toekomstperspectief
De looptijd van de huidige pilot is nog tot en met 2023. Naast het continueren van de testvluchten, wordt er in de komende periode ingezet op het enerzijds aantonen van de business case en het anderzijds aantonen van de veiligheid en betrouwbaarheid volgens de geldende wet- en regelgeving. Dat MDS voor een efficiëntere logistiek en daarmee kostenbesparingen zorgt, is voor Prent evident: ‘’Neem als voorbeeld de Waddeneilanden. Het zou mooi zijn als we bijvoorbeeld bloedsamples van een patiënt vanaf het eiland naar het vaste land gebracht worden per drone. Dan kan de patiënt thuisblijven, wat niet alleen goedkoper is maar ook minder schadelijk voor het milieu. Als je kijkt naar de huidige inzet van helikopters voor spoedzorg kan dat eigenlijk niet uit. Drones kunnen hier een oplossing voor bieden’’. Er wordt vanuit het consortium momenteel gewerkt aan een rekenmodel waarmee de kostenbesparing en toegevoegde waarde van het gebruik van drones kan worden aangetoond.

Ook op technisch gebied dienen er stappen gezet te worden, voordat medische drones volledig geïmplementeerd kan worden. Denk hierbij aan extra veiligheidsmaatregelen door de redundantie en connectiviteit te verbeteren, of het gegeven dat een drone in alle weersomstandigheden moeten kunnen vliegen. Een van de grootste stappen zit echter in de wet- en regelgeving. Zo vliegen de drones nu automatisch en worden vanuit een commandowagen op de grond bestuurd. Prent: “De huidige wetgeving is er nog niet op ingericht dat drones zich binnen het luchtruim begeven en buiten het zicht van de piloot vliegen.”

Een belangrijke stap volgens Prent is om richting 2023 te kunnen voldoen aan het afsprakenstelsel U-Space, dat zal dienen als een hoog geautomatiseerde vorm van air traffic control gericht op onbemande vluchten. U-Space moet ervoor zorgen dat onbemand luchtverkeer in de toekomst ordentelijk zal verlopen. ‘’ In Ghana zie je al drones vliegen, en ook in Schotland in de Highlands. Maar Nederland kent een grote uitdaging vanwege de dichtbevolktheid van de omgeving en het relatief drukke luchtverkeer. Het is voor ons erg belangrijk om al in een vroeg stadium veel aandacht te geven aan een uiteindelijke veilige integratie in het luchtruim,’’ licht Prent toe. Tegelijkertijd is Van der Steege inmiddels druk bezig om in gesprek met de gebouwbeheerders van het Isala om tijdig toestemmingen voor de toekomstige landingsplaatsen te regelen.

Naast het experimenteren en ontwikkelen blijft het consortium inzetten op het aanhaken van nieuwe (zorg)partners. Om zo toe te werken naar een landelijk dekkend netwerk van drone-hubs dat alle zorginstellingen met elkaar verbindt en op die manier de zorglogistiek efficiënter en duurzamer maakt.

Referenties

1. https://www.rtvoost.nl/nieuws/1722653/Medische-drone-heeft-eerste-lange-vlucht-gemaakt-tussen-ziekenhuizen-in-Zwolle-en-Meppel
2. Perlee D, van der Steege KH, den Besten G, The effect of drone transport on the stability of biochemical, coagulation and hematological parameters in healthy individuals, Clinical Chemistry and Laboratory Medicine (CCLM), 2021