In 2040 … zijn het merendeel van de interacties tussen patiënt en zorgprofessional gebaseerd op data en algoritmen. Waardevolle en bruikbare data is in overvloed beschikbaar en we zijn als samenleving volledig datagedragen georganiseerd. Gezondheidsgerelateerde gegevens waren in de begin jaren ’20 data nog verantwoordelijk waren voor ongeveer 30% van al het wereldwijde datavolume¹⁰⁹, nu is dit zo’n 50%. Na de doorbraak van generatieve AI in 2022 maken we nu echt de vijfde industriële revolutie door¹¹⁰. In tegenstelling tot de vierde industriële revolutie, die gekenmerkt werd door interconnectiviteit en ‘slimme’ toepassingen, staat in deze vijfde industriële revolutie het verfijnen van de interactie tussen mens en machine centraal. Data optimaliseren (‘dragen’) ons handelen.  

Data zijn essentieel teamlid in ons handelen

In 2040 verlopen de meeste contacten tussen patiënt en professional niet meer via ‘menselijke’ contacten maar via digitale assistenten die op basis van gerichte parameters een diagnose kunnen stellen en behandelingen kunnen initiëren. Zonder bemoeienis of menselijke interventies. Mensen monitoren continu hun eigen gezondheid. Thuis registreren sensoren slaap, hartslag, stappen, activiteiten in huis en voedingsinname. Smart implants monitoren metabolisme en hersenactiviteiten, en door middel van robotmaatjes wordt ook de mentale gesteldheid in beeld gebracht. Het digitale tijdperk vormde een kantelpunt waardoor data een centrale rol hebben gekregen in organisaties en hun onderliggende processen en activiteiten. Data worden niet langer gezien als enkel een bijproduct van activiteiten. Deze perceptie is in de afgelopen jaren alleen maar sterker geworden, mede gedreven door technologische vooruitgang en forse personeelstekorten.

Primaire en ondersteunende processen van zorgorganisaties zijn door de keuze voor het datagedragen werken volledig geoptimaliseerd. We zijn ten opzichte van de begin jaren ’20 de potentie van systemen en onderliggende technologieën veel meer gaan benutten. En zijn datagedragen gaan leren nu we de complexiteit erkennen. Passend gebruik van data in de zorg heeft vooral grote impact op toegankelijkheid, betaalbaarheid en kwaliteit van zorg. Zo heeft alleen al de inzet van algoritmen de mondiale kosten van de zorg met zo’n 10% per jaar gereduceerd¹¹¹.

Verschuiving in taken en verantwoordelijkheden door hyperautomatisering

Mede door de groeiende schaarste aan geschikt personeel lag in de afgelopen jaren in veel organisaties de nadruk op hyperautomatisering van handelingen in het primaire én ondersteunende proces van de zorg. Er is getracht om waar relevant de ‘robot’ uit de ‘(zorg)professional’ te halen en het arbeidspotentieel aanzienlijk te vergroten. Zo zijn veel Robotic Process Automation-toepassingen ingericht, waarmee we erin geslaagd zijn om de administratieve last en repeterende handelingen voor zorgprofessionals nagenoeg te minimaliseren. Aan het begin van de jaren ‘20 werd nog geschat dat zorgprofessionals zo’n 40% van hun tijd besteedden aan registraties¹¹². Inmiddels is dit gereduceerd tot slechts 10%. De opkomst van generatieve AI speelde hierin een belangrijke rol. Door de speech-to-tekst techniek zijn toetsenborden nu overbodig en Large Language Models stellen behandelplannen op. Het UMCG nam in november 2023 het voortouw in Europa met de grootschalige inzet van chatbots voor het beantwoorden van vragen¹¹³. Deze praktijk is op dit moment volkomen standaard.

Software is intuïtief, gebruiksvriendelijk en ieder stukje data draagt bij aan het verlichten en verbeteren van de zorg. Geavanceerde algoritmes detecteren ziektes vroegtijdig, ze voorspellen ziekteverloop en bieden patiënten optimale ondersteuning met gepersonaliseerde zorg. Anderzijds optimaliseren ze bedrijfsprocessen rondom routeplanning, roostering en registratie. Algoritmische doorbraken uit de begin jaren ’20 zijn breed ingevoerd. Zo worden MRI-scans nu ingezet om een verhoogd risico op borstkanker te herkennen¹¹⁴, een hartinfarct sneller en accurater te diagnosticeren¹¹⁵ en het risico op dementie te bepalen aan de hand van spraakpatronen¹¹⁶. Aanvankelijk wekte het verbazing dat MedPalm-2 in 2023 slaagde voor het artsenexamen¹¹⁷ en dat ChatGPT op minstens vergelijkbaar niveau acteerde als een zorgprofessional bij medische diagnoses op de SEH¹¹⁸. Tegenwoordig is het eerder opmerkelijk als we bij de medische besluitvorming geen gebruik maken van dergelijke algoritmen. In 2027 had slechts 1 op de 5 zorgorganisaties een door AI-ondersteund datacommando-centrum ingericht om zorgcoördinatie, zorguitkomsten of kostenreductie te verbeteren¹¹⁹. Tegenwoordig beschikt elke zorgorganisatie zelf of door samenwerking over zo’n centrum.

Hyperautomatisering heeft geleid tot een verschuiving in de taken en verantwoordelijkheden van (zorg)professionals. Ze concentreren zich nu vooral op het coördineren van zorg, het beoordelen van complexe gevallen en het begeleiden van patiënten bij het begrijpen van gepersonaliseerde behandelingsplannen. De nadruk is komen te liggen op het begeleiden van de patiënt/cliënt in de besluitvorming over wel of niet behandelen. Ze vormen ook nadrukkelijker een tweespan vormen met een digitale assistent die oproepbaar is via een slimme contactlens¹²⁰. Zeker niet alle taken zijn weggevallen door AI en hyperautomatisering, maar het werkgebied is wel echt veranderd¹²¹. Sommige banen binnen zorg en ondersteunende diensten zijn zelfs overbodig geworden, al was en is er nog altijd voldoende werk in de zorg.

De opkomst van nieuwe geavanceerde technologieën heeft ook nieuwe specialisaties geïntroduceerd. Experts in genomica, gegevensanalyse en virtuele zorg zijn tegenwoordig erg in trek. Dit resulteert in een groeiende behoefte aan technisch personeel, variërend van software-ontwikkelaars tot datawetenschappers en robotica-ingenieurs. De vraag naar professionals met expertise in informatietechnologie, cybersecurity en data-analyse is explosief gestegen, mede door de groeiende noodzaak om gevoelige patiëntgegevens te beheren, technologische infrastructuur te onderhouden en nieuwe digitale zorgtoepassingen te ontwikkelen. Zorgprofessionals zullen ook moeten samenwerken met AI-systemen voor geoptimaliseerde behandelingsplannen en ze moeten bekwaam zijn in het interpreteren van gegevens die afkomstig zijn van diverse slimme toepassingen en hulpmiddelen. Singapore was in 2024 het eerste land dat aankondigde subsidies te verstrekken aan alle inwoners boven de 40 jaar die zich wilden voorbereiden op een toekomst met AI¹²². Inmiddels zijn nationale AI-cursussen¹²³ in meerdere landen verplicht gesteld. Het werken met data en onderliggende toepassingen heeft een prominente rol gekregen in het opleiden van (zorg)professionals. Tegelijkertijd worden algoritmen ingezet om (toekomstige) zorgprofessionals voortdurend te informeren over actuele kennis en inzichten¹²⁴.

Ook in de werkomgeving van zorgprofessionals wordt data meer benut. Datagedragen organisaties zetten geavanceerde sensoren en databronnen in om proactief burn-outs, compassiemoeheid en personeelsverloop te herkennen. Hiermee bevorderen ze een duurzame balans tussen werk en privé, wat bijdraagt aan het welzijn en de tevredenheid van hun medewerkers. Het voorkomen van uitval is op de lange termijn immers kosteneffectiever op de lange termijn dan uitval opvangen. Al in de vroege jaren ‘20 integreerde Microsoft 365 al begin jaren ’20 het algoritme Joye in Microsoft Teams. Dit algoritme analyseert werkpatronen en doet persoonlijke suggesties om het mentaal welzijn te bevorderen¹²⁵. Toen bleek dat in de 2^e helft van de jaren ’20 het aantal werkenden in de zorg dat tegen een burn-out aan zat, was gestegen van 1 op de 4 werkenden naar 1 op de 3 werkenden¹²⁶, zette ook Nederland hier volop op in. Dankzij een combinatie van preventieve maatregelen en verminderde werkdruk door hyperautomatisering, is het verzuim sinds 2023 gehalveerd en zijn uitstroomcijfers gestabiliseerd.

Algoritmen optimaliseren logistieke processen en onderzoek

De logistieke processen in de zorgsector zijn door de inzet van technologieën zoals asset-tracking en transportrobots maximaal geautomatiseerd. Niet meer dan logisch, gezien het inzicht dat meer dan 40% van de activiteiten in de zorg geen directe zorghandelingen betreffen¹²⁷. Robots zijn sowieso cruciale rollen gaan vervullen, bijvoorbeeld bij chirurgische ingrepen, medicatie-uitgifte, revalidatie en in de langdurige zorg. Wereldwijd ondergaan iedere maand tientallen miljoenen mensen een volledig geautomatiseerde bloedafname¹²⁸. Uber Health vervoert al jaren ouderen met dementie in zelfrijdende auto’s om de risico’ op ongevallen in het verkeer te verkleinen¹²⁹. Bovendien hebben geavanceerde AI-systemen een sleutelrol veroverd in klinisch onderzoek wat leidde tot een marktwaardegroei van ruim 30% sinds 2022^130,131. Verge Genomics kondigde in 2022 al een mogelijk nieuw medicijn aan voor ALS, volledig ontwikkeld met behulp van AI¹³² en AstraZeneca deed een miljoenen investering om een AI-start-up over te nemen voor het ontwikkelen van kankerbehandelingen¹³³. Mede dankzij AI zijn de ontwikkelkosten van nieuwe medicijnen met zo’n 70% gereduceerd¹³⁴.

Spanningsveld tussen hyperautomatisering en gezondheidsgelijkheid

In de afgelopen jaren lag de nadruk op het beperken van de administratieve lasten en het vergroten van het werkplezier van (zorg)professionals. Dit werd onder meer nagestreefd door intensieve automatisering en het verminderen van registratieverplichtingen, waarbij zogenoemde ‘schrapsessies’ werden ingezet¹³⁵. Er is uitgebreid gediscussieerd over het belang van zinvolle registratie voor het verbeteren van de zorgkwaliteit¹³⁶. Krapte op de arbeidsmarkt en beperkingen in servercapaciteit en infrastructuur bij zorgorganisaties hebben deze ontwikkelingen verder aangejaagd. Het resulteerde in aanzienlijke tijdsbesparingen en het reduceren van menselijke fouten.

Hoewel data een centrale rol zijn gaan innemen in onze benadering van gezondheid en we door verbeterde interoperabiliteit gegevens eenvoudiger kunnen uitwisselen, is er ook een spanningsveld ontstaan: namelijk de opkomst van data-armoede. Door het streven naar efficiëntie en het verminderen van administratieve lasten, wordt cruciale informatie soms niet meer vastgelegd of is deze niet representatief voor de gehele populatie¹³⁷. Dit heeft gevolgen voor het trainen van algoritmen, het uitvoeren van analyses en daarmee ook op de effecten op gezondheidsuitkomsten¹³⁸. Ondanks de explosieve groei van beschikbare gegevens, blijft de behoefte – en bij tijden de uitdaging, danwel strijd – bestaan om toegang te krijgen tot relevante en waardevolle informatie. Het vergde ook een andere aanpak voor het verzamelen, opslaan en labelen van data, omdat de kwaliteit van de input direct de kwaliteit van de output bepaalt. In begin jaren ’20 richtte we ons nog vaak op de internationale FAIR-principes¹³⁹. Tegenwoordig maken we gebruik van geavanceerde AI-tools die ons assisteren bij het labelen van zowel historische als toekomstige data. Juist om ook de voortdurende ontwikkeling van de datagedragen samenleving in de komende jaren te kunnen blijven garanderen.

Wereldwijd wordt de dialoog gevoerd over een juiste balans en strategieën om gezondheidsgelijkheid voor iedereen te bereiken. Er is veel aandacht voor het borgen van onze publieke waarden en grondrechten in dit ‘digitale tijdperk’ en op het gebied van gezondheidsrecht en ethiek worden meer professionals aangesteld. Want 20 jaar na het verschijnen van de eerste studie is er nog altijd een sterke oververtegenwoordiging van ‘blanke Europeanen’ in datasets¹⁴⁰. Met het in werking treden van de AI-act in Europa vanaf 2026, als aanvulling op de Medical Device Regulation (MDR), is het toezicht wel verscherpt op het veilig, transparant, traceerbaar, niet-discriminerend en milieuvriendelijk acteren van AI-systemen¹⁴¹.

Stevige inzet op cybersecurity

De groeiende rol van data in de samenleving en de sterk toegenomen digitale connectiviteit kent ook restricties en uitdagingen. Zo is de sector nog altijd het meest aantrekkelijke doelwit voor cyberaanvallen vanwege de waarde van de gegevens. In 2023 vond nog 41% van de datalekken plaats in ziekenhuizen en aanverwante organisaties, en het aantal ransomware-incidenten op zorgorganisaties verdubbelde bijna wereldwijd¹⁴². Dat nagenoeg alle getroffen zorgorganisaties tijdelijk lam werden gelegd vanwege losgeldeisen was begin jaren ’20 al geen uitzondering meer^143,144.

Inmiddels leidt de dreiging tot een constante spanning. Naast de bekende ransomware aanvallen uit de jaren ’20, worden organisaties in en om de zorg geteisterd door biomalware, deepfakes en door AI-gegenereerde simulaties die het digitale gedrag van gebruikers nabootst. Om de gegevensbeveiliging te versterken is halverwege de jaren ’30 een nieuwe oplossing geïntroduceerd: het coderen van gevoelige informatie in menselijk DNA. Deze techniek bewaart gegevens niet als digitale codes van nullen en enen op een harde schijf, maar in de strengen van synthetisch DNA. Vergelijkbaar met de natuurlijke gegevensopslag in  ons eigen lichaam. De overgang naar deze techniek was ook ingegeven door de noodzaak om grote en energieslurpende datacenters die alles opslagen in de cloud overbodig te maken¹⁴⁵.

In 2040 gaat het niet enkel om het optimaal beveiligen van de eigen ICT-omgeving van (zorg)organisaties. Veel aandacht gaat ook uit naar verhogen van bewustzijn rondom andere kwetsbare situaties, zoals bij leveranciers of in thuissituaties. Nu digitale technologieën alomtegenwoordig zijn, ook thuis, en we constant connected zijn, zien we dat ook smart homes veelvuldig doelwit zijn van hackers. Domotica-toepassingen en monitoringsdevices voor patiënten liggen veelvuldig onder vuur, soms via gehackte leverancierssystemen.

De toenemende hoeveelheid data vereist geavanceerde beveiligingsmaatregelen om de veiligheid en vertrouwelijkheid van (patiënt)gegevens te beschermen. Aanzienlijke bedragen zijn geïnvesteerd om de cyberveiligheid te verbeteren en een veilige en inclusieve digitale gezondheidsomgeving te ontwikkelen. In Europa is nu ongeveer tien jaar de Data Security & Protection Act van kracht, het vervolg op de General Data Protection Regulation (GDPR) en ingevoerd na een reeks zware ransomware-aanvallen in het begin van 2026. Wekenlang wist een groep hacktivists systemen van publieke voorzieningen te kapen, een gevolg van geëscaleerde spanningen tussen verschillende grootmachten. Deze aanvallen leidden tot een volledige verstoring van essentiële zorgvoorzieningen, met verstrekkende gevolgen.

Naast een strijd om data, ook een continue strijd om talent

Terwijl we ons in de laatste decennia een weg baanden door het digitale tijdperk, ontvouwde zich een paradox. Enerzijds openden revolutionaire technologieën en groeiende datasets ongekende mogelijkheden binnen handbereik. Anderzijds groeide de behoefte aan gekwalificeerd personeel dat niet alleen bedreven is in het hanteren van deze geavanceerde hulpmiddelen, maar ook in staat is om de complexe technische, ethische, juridische en sociale implicaties ervan te doorgronden. Het is inmiddels een continu streven om (zorg)professionals niet alleen uit te rusten met de vaardigheden om technologieën zoals AI en augmented reality te integreren in hun werk te integreren, maar ook om het nijpende tekort aan IT-specialisten aan te pakken. Een tekort dat mede wordt versterkt doordat alle sectoren strijden om dezelfde expertise.

Op regionaal en mondiaal niveau is een strijd ontstaan om talent aan te trekken en te behouden voor het gezondheidsdomein. Veel werkgevers kiezen voor offshoring: medewerkers met de juiste kennis op afstand inzetten. Binnen vijf minuten is het mogelijk om een specialist vanuit de andere kant van de wereld virtueel ‘in te vliegen’. Internationale overeenkomsten bevorderen daarnaast de wereldwijde mobiliteit van kennis en expertise rondom gezondheidsvraagstukken. Co-sourcing waarbij interne en externe experts samenwerken om de ICT-omgeving van zorgorganisaties te verbeteren, is een gangbare praktijk geworden. Nederlandse brancheverenigingen reiken dit jaar voor de 15^e keer de prijs uit aan het beste ZORG-IT-talent, waarmee ze IT-talent willen enthousiasmeren voor de zorgsector.

Meer data leidt tot ecologische keuzes

De zorgsector was begin jaren ’20 nog verantwoordelijk voor zo’n 4 tot 5% van de globale uitstoot van broeikasgassen¹⁴⁶. In Nederland lag percentage zelfs op 7%¹⁴⁷. De groeiende aandacht voor het verkleinen van de CO2-voetafdruk heeft geleid tot een sterke focus op virtuele zorg en het vermijden van onnodig reizen. Hoge brandstofprijzen en de omarming van klimaatdoelstellingen door zorgorganisaties, hebben deze trend verder versterkt.

Tegelijkertijd speelt de vraag wat de milieu-impact is van de ingezette digitale transformatie en het bijbehorende dataverkeer. Voor de overdracht en verwerking van gegevens is immers veel energie nodig. Ook de ontwikkeling en het onderhoud van software en cloud-computingdiensten vereisen een behoorlijke hoeveelheid energie. Er is sterk gefocust op het benutten van hernieuwbare energiebronnen en het verkennen van duurzamere opties voor databeheer. Koploperorganisaties in de zorg hebben eind jaren ’20 een voorschot genomen op de ontwikkelingen van duurzamere accu’s voor grootschalige opslag van de zelfopgewekte energie. Slimme energiebeheersystemen die energieverbruik real-time monitoren en optimaliseren, zijn inmiddels overal actief. Aanvullend zetten organisaties de beweging in naar zero-waste richting 2050. Om grondstoffen te besparen gebruiken farmaceuten AI voor het vinden van alternatieve toepassingen voor goedgekeurde geneesmiddelen of juist lagere doseringshoeveelheden¹⁴⁸.

Op naar 2040!

De drie beschreven thema’s bieden een samenhangend toekomstbeeld voor de samenleving in 2040. Het blijft een open vraag of ook alle beschreven ontwikkelingen tegen die tijd realiteit zullen zijn. Wat vaststaat, is dat de eerste signalen nu al merkbaar zijn. Aan ons nu de taak om passende keuzes te maken en de juiste stappen in te zetten. Waarbij we ons ook realiseren dat veel van het beschreven toekomstbeeld niet zozeer meer technologische innovatie vereist. Maar juist sociale innovatie, leiderschap en het overstijgen van korte termijn belangen, het herontwerp van processen, andere organisatie- en samenwerkingsvormen, het herzien van het financieringssysteem en het loslaten van belemmerende overtuigingen, kennis en beelden. In het hoofdstuk ‘Conclusie’ lichten we een aantal stappen toe die bestuurders, beleidsmakers en (zorg)professionals nu al kunnen zetten om organisaties voor te bereiden op de toekomst. Zo creëren we samen de toekomst. Op naar 2040!

Bronnen

1. Morris, Z.S., Wooding, S. and Grant, J. (2011) ‘The answer is 17 years, what is the question: understanding time lags in translational research,’ Journal of the Royal Society of Medicine, 104(12), pp. 510–520. https://doi.org/10.1258/jrsm.2011.110180.
2. Take the narrow path to wide adoption — Here’s why and how (2019). https://www.meddeviceonline.com/doc/take-the-narrow-path-to-wide-adoption-here-s-why-and-how-0001.
3. Ndlovu, N. (2023) 100+ smartphone statistieken: gebruikersgewoonten, markttrends, mobiel winkelen en toekomstprojecties 2023. https://marketsplash.com/nl/smartphonestatistieken/.
4. Feed (2023) ‘ChatGPT witnesses massive rise, Chatbot gains 100 million users in two months,’ The Economic Times, 5 March. https://economictimes.indiatimes.com/news/new-updates/chatgpt-witnesses-massive-rise-chatbot-gains-100-million-users-in-two-months/articleshow/98428443.cms.
5. Koebe, P. and Bohnet-Joschko, S. (2023) ‘What’s next in hospital digitization? A Delphi-based scenario study,’ European Journal of Futures Research, 11(1). https://doi.org/10.1186/s40309-023-00222-0.
6. Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (2021) De derde levensfase: het geschenk van de eeuw. https://www.raadrvs.nl/documenten/publicaties/2020/01/08/de-derde-levensfase-het-geschenk-van-de-eeuw.
7. Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (2023) Integraal Zorgakkoord: ‘Samen werken aan gezonde zorg.’ https://www.rijksoverheid.nl/documenten/rapporten/2022/09/16/integraal-zorgakkoord-samen-werken-aan-gezonde-zorg.
8. Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (2023b) Programma Wonen, Ondersteuning en Zorg voor Ouderen (WOZO). https://www.rijksoverheid.nl/documenten/rapporten/2022/07/04/wozo-programma-wonen-ondersteuning-en-zorg-voor-ouderen.
9. Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (2023) Visie. https://www.gegevensuitwisselingindezorg.nl/nationale-visie-en-strategie/visie.
10. OECD (2023), Health at a Glance 2023: OECD Indicators, OECD Publishing, Paris, https://doi.org/10.1787/7a7afb35-en.
11. A resilient future Healthcare leaders look beyond the crisis (2021) https://www.philips.com/. Philips. report-pages/experience-transformation/2021/philips-future-health-index-2021-report-healthcare-leaders-look-beyond-the-crisis-global.pdf (Accessed: February 2, 2024).
12. Digital health funding and deals reach the lowest levels in years (2023) https://research-assets.cbinsights.com/. https://research-assets.cbinsights.com/2023/07/24155533/State-of-Digital-Health-Q223-Funding.png.
13. Geen controlebezoek bij eenvoudige botbreuken door inzet thuismeten app – Zuyderland (2023). https://www.zuyderland.nl/nieuws/geen-controlebezoek-bij-eenvoudige-botbreuken-door-inzet-thuismeten-app/.
14. National Health Service England (2022) Supporting information for ICS leads Enablers for success: virtual wards including hospital at home, https://www.england.nhs.uk/. https://www.england.nhs.uk/wp-content/uploads/2022/04/B1382_supporting-information-for-integrated-care-system-leads_enablers-for-success_virtual-wards-including-hos.pdf (Accessed: February 7, 2024).
15. Mercy Virtual Care Program | Mercy (2023). https://www.mercy.net/about/virtual-care-program/.
16. Center for Telehealth (no date). https://www.massgeneral.org/telehealth.
17. Start of Health Village – Virtual Hospital 2.0 project (2022). https://www.terveyskyla.fi/en/information-about-health-village/start-of-health-village-virtual-hospital-2-0-project.
18. Nati (2023) Sheba Beyond Virtual Hospital Global Services. https://sheba-global.com/beyond-virtual-hospital-global-services/.
19. Boldt-Christmas, O. et al. (2023) Virtual hospitals could offer respite to overwhelmed health systems. https://www.mckinsey.com/industries/healthcare/our-insights/virtual-hospitals-could-offer-respite-to-overwhelmed-health-systems.
20. The Japan Vision: Health Care 2035 Executive Summary (2015) https://www.mhlw.go.jp/. https://www.mhlw.go.jp/seisakunitsuite/bunya/hokabunya/shakaihoshou/hokeniryou2035/report/ (Accessed: April 3, 2024).
21. https://www.philips.nl/a-w/about/news/archive/standard/about/news/press/2023/20231127-philips-lanceert-nieuwe-innovaties-ondersteund-door-ai-tijdens-rsna23-die-zorgverleners-in-staat-stellen-zich-te-richten-op-patientenzorg.html Philips (2023) Philips showcases world’s first mobile MRI system with helium-free operations at #RSNA23. https://www.philips.com/a-w/about/news/archive/standard/news/press/2023/20231126-philips-showcases-worlds-first-mobile-mri-system-with-helium-free-operations-at-rsna23.html.
22. liberDi receives FDA 510(k) for its digital dialysis clinic (2023). https://www.mobihealthnews.com/news/liberdi-receives-fda-510k-its-digital-dialysis-clinic.
23. Dante Labs Global (2024) Whole Genome Sequencing | Dante Labs World. https://www.dantelabs.com/.
24. AliveCor (2023) Kardiacare Plus. https://alivecor.com/kardiacare-plus.
25. TECH (2022). https://www.aalia.tech/en.
26. Mayor, N., Coppola, A. and Challacombe, B. (2022) ‘Past, present and future of surgical robotics,’ Trends in Urology & Men’s Health, 13(1), pp. 7–10. https://doi.org/10.1002/tre.834.
27. Chubb (2017) operatierisicos-op-afstand. https://www.amweb.nl/97792/operatierisicos-op-afstand.
28. NOS (2016) ‘Ziekenhuisoperatie live in virtual reality uitgezonden,’ NOS, 14 April. https://nos.nl/artikel/2099173-ziekenhuisoperatie-live-in-virtual-reality-uitgezonden.
29. Surgical robot passes space test with flying colors (2024). https://news.unl.edu/newsrooms/today/article/surgical-robot-passes-space-test-with-flying-colors/.
30. Deloitte (2022) Verkenning opzet en inrichting Medische Service Centra in Nederland, https://www2.deloitte.com/nl/nl/pages/life-sciences-en-gezondheidszorg/articles/medische-service-centra.html.
31. No Place Like home | An analysis of the growing movement away from hospitals towards providing medical care to patients in their own homes (2016) https://gupta-strategists.nl/. https://gupta-strategists.nl/storage/files/Gupta_strategists-Overig-studie-No-place-like-home.pdf (Accessed: February 10, 2024).
32. Healthcare infrastructure needs updating for the digital age (2023). https://www.weforum.org/agenda/2023/01/healthcare-digital-transformation-infrastructure davos23/.
33. Nõmmik, S. (2024) e-Estonia – We have built a digital society & we can show you how. https://eestonia.com/.
34. EP supports creating EU Health Data Space to boost access to data and research | Nieuws | Europees Parlement (2023). https://www.europarl.europa.eu/news/nl/press-room/20231208IPR15783/ep-supports-creating-eu-health-data-space-to-boost-access-to-data-and-.
35. Hoe Finland met VTT werkt aan een datatoekomst | TNO (2024). https://www.tno.nl/nl/newsroom/insights/2024/02/europese-datatoekomst-finse-aanpak/.
36. Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (2024) IZA Uitvoeringsakkoord gegevensuitwisseling ondertekend. https://www.gegevensuitwisselingindezorg.nl/actueel/nieuws/2024/01/22/iza-uitvoeringsakkoord-gegevensuitwisseling-ondertekend.
37. HIMSS (2024) Maturity models. https://www.himss.org/what-we-do-solutions/maturity-models.
38. Europa’s digitale decennium: doelstellingen voor 2030 | Europese Commissie (2024). https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/priorities-2019-2024/europe-fit-digital-age/europes-digital-decade-digital-targets-2030_nl.
39. Kuipers, E. (2023) Landelijk dekkend netwerk van infrastructuren. https://open.overheid.nl/documenten/ronl-a555cea62024bf75a3e7ca21a282125924ef1268/pdf (Accessed: February 15, 2024).
40. Over een paar jaar dreigen stroomtekorten, waarschuwt netbeheerder (2023). https://www.rtlnieuws.nl/economie/artikel/5358851/stroomtekort-tennet-klimaat-leveringszekerheid-2030#:~:text=Vanaf%202025%20zal%20dit%20volgens,is%204%20uur%20per%20jaar.
41. Harris, G. (2023) ‘Leonardo’s $450m Salvator Mundi returns as an NFT,’ The Art Newspaper – International Art News and Events, 8 August. https://www.theartnewspaper.com/2023/08/08/leonardos-450m salvator-mundi-returns-as-an-nft.
42. Mathews, M. et al. (2023) The expanding health care metaverse. https://www.bcg.com/publications/2023/the-expanding-reality-of-the-health-care-metaverse.
43. JonM (2024) Home – Fundamental Surgery. https://fundamentalsurgery.com/.
44. Jebaraj, S. (2023) Holographic Displays: The Future of Communication is Here. https://www.magineu.com/journals/holographic-displays-future-of-communication-is-here/.
45. Smith, S. (2023) Remote Patient Monitoring Users to Reach 115 Million Globally by 2027. https://www.juniperresearch.com/press/remote-patient-monitoring-users-reach-115m-2027/.
46. Emarketer (2023) Remote Patient Monitoring Trends & Health Devices in 2023. https://www.insiderintelligence.com/insights/remote-patient-monitoring-industry-explained/.
47. European Commission (2021) 2030 Digital Compass: the European way for the Digital Decade, https://commission.europa.eu. https://commission.europa.eu/system/files/2023-01/cellar_12e835e2-81af-11eb-9ac9-01aa75ed71a1.0001.02_DOC_1.pdf (Accessed: March 2, 2024).
48. CB Insights (2023) State of Digital Health Q2’23 report. https://www.cbinsights.com/research/report/digital-health-trends-q2-2023/.
49. Velametis (2022) Adoption of eHealth in Selected European Countries (2022+), https://velametis.com. https://velametis.com/wp-content/uploads/2021/07/Adoption-of-eHealth-in-Selected-European-Countries-2022.pdf (Accessed: March 5, 2024).
50. Van De Klundert, M. and Schrader, M. (2022) ‘Duizenden ouderen hebben acuut verpleeghuisbed nodig, tekort groeit snel,’ NOS, 15 December. https://nos.nl/nieuwsuur/artikel/2456521-duizenden-ouderen-hebben-acuut-verpleeghuisbed-nodig-tekort-groeit-snel.
51. Frank, L. (2018) Anti-tech-scholen veroveren Silicon Valley. https://www.groene.nl/artikel/anti-tech-scholen-veroveren-silicon-valley.
52. Alm, A.K. et al. (2015) ‘Sense of Coherence in Persons with Dementia and Their Next of Kin—A Mixed-Method Study,’ Open Journal of Nursing (Print), 05(05), pp. 490–499. https://doi.org/10.4236/ojn.2015.55052.
53. Singhal, S. and Carlton, S. (2019) The era of exponential improvement in healthcare? https://www.mckinsey.com/industries/healthcare/our-insights/the-era-of-exponential-improvement-in-healthcare#/.
54. The future of health in Europe (2023). https://www2.deloitte.com/uk/en/insights/industry/health-care/future-of-healthcare-in-europe.html.
55. Healthy Lifestyle Monitor | Multiscope (2024). https://www.multiscope.nl/diensten/marktcijfers/healthy-lifestyle-monitor.html.
56. mHealthIntelligence (2023) Over a third of adults use health apps, wearables in 2023, up from 2018. https://mhealthintelligence.com/news/over-a-third-of-adults-use-health-apps-wearables-in-2023-up-from-2018.
57. Statista (2023) Global number of devices and connections per capita 2018-2023. https://shorturl.at/nzFN3.
58. Connected devices worldwide 2014-2028 | Statista (2023). https://www.statista.com/statistics/512650/worldwide-connected-devices-amount/.
59. SmartHealth (2023) Je hartslag meten doe je straks met deze draadloze oortjes. https://smarthealth.live/2023/11/09/met-draadloze-oortjes-je-hartslag-meten/.
60. medicaldroneservice (2023) Homepage – Medical Drone service. https://medicaldroneservice.nl/nl/.
61. EenVandaag (2024) Door oorlog in Oekraïne kijkt ook leger in Nederland anders naar drones, vertelt kolonel. https://eenvandaag.avrotros.nl/item/door-oorlog-in-oekraine-kijkt-ook-leger-in-nederland-anders-naar-drones-vertelt-kolonel/.
62. Lakshman, R., Boughton, C.K. and Hovorka, R. (2023) ‘The changing landscape of automated insulin delivery in the management of type 1 diabetes,’ Endocrine Connections, 12(8). https://doi.org/10.1530/ec-23-0132.
63. Plant Nanny – Water Tracker & Reminder | SPARKFUL (no date). https://sparkful.app/plant-nanny.
64. Corrêa Da Silva Moreira, A.L. (2022) ‘The role of ubiquitous computing in the transformation of the healthcare system,’ in IntechOpen eBooks. https://doi.org/10.5772/intechopen.98303.
65. Coveney, P. and Highfield, R. (2023) Virtual You: How Building Your Digital Twin Will Revolutionize Medicine and Change Your Life. princeton university press. https://press.princeton.edu/books/ebook/9780691223407/virtual-you.
66. SmartHealth (2024) Digitaal hart toont effectiviteit pacemakerbehandeling bij hartpatiënten. https://smarthealth.live/2024/02/16/digitaal-hartenonderzoek-voorspelt-pacemakerbehandeling-bij-patienten/.
67. Grand View Research (2023) Healthcare Digital Twins Market Size, Share & Trends Analysis Report by type (Process & System Digital Twin, Product Digital Twin), by application (Personalized Medicine, Drug Discovery), by end-use, by region, and segment Forecasts, 2023 – 2030. https://www.grandviewresearch.com/industry-analysis/healthcare-digital-twins-market-report.
68. World Economic Forum (2022) Digital twins: What are they and why do they matter? https://www.weforum.org/agenda/2022/05/digital-twin-technology-virtual-model-tech-for-good/.
69. Haileamlak, A. (2022b) ‘Pandemics Will be More Frequent.,’ PubMed, 32(2), p. 228. https://doi.org/10.4314/ejhs.v32i2.1.
70. UNICEF (2021) Healthy Environments for Healthy Children Global Programme Framework, https://www.unicef.org/. https://www.unicef.org/media/91216/file/Healthy-Environments-for-Healthy-Children-Global-Programme-Framework-2021.pdf (Accessed: March 5, 2024).
71. World Health Organization (2018) Preventing disease through healthy environments: a global assessment of the burden of disease from environmental risks. https://www.who.int/publications/i/item/9789241565196.
72. Büchner, T. et al. (2023) ‘Vision-controlled jetting for composite systems and robots,’ Nature, 623(7987), pp. 522–530. https://doi.org/10.1038/s41586-023-06684-3.
73. Fortune Well (2023) 3D-printed organs may soon be a reality. ‘Looking ahead, we’ll not need donor hearts.’ https://fortune.com/well/2023/02/15/3d-printed-organs-may-soon-be-a-reality/.
74. NOS (2024) ‘Bedrijf Musk plaatst hersenimplantaat in mens,’ NOS, 30 January. https://nos.nl/artikel/2506803-bedrijf-musk-plaatst-hersenimplantaat-in-mens.
75. Polaris Market Research (2022) Global Human Augmentation Market Size Report, 2022 – 2030. https://www.polarismarketresearch.com/industry-analysis/human-augmentation-market.
76. Prescient&Strategic Intelligence (2020) Human Enhancement Market Research Report: By Technology (Exoskeletons, Smart Devices, Medical Devices, Implants), Application (Healthcare, Defense, Industrial) – Industry Size, Share, and Growth Analysis Forecast to 2030. https://www.psmarketresearch.com/market-analysis/human-enhancement-market.
77. Rowald, A. et al. (2022) ‘Activity-dependent spinal cord neuromodulation rapidly restores trunk and leg motor functions after complete paralysis,’ Nature Medicine (Print), 28(2), pp. 260–271. https://doi.org/10.1038/s41591-021-01663-5.
78. Maiseli, B. et al. (2023) ‘Brain–computer interface: trend, challenges, and threats,’ Brain Informatics, 10(1). https://doi.org/10.1186/s40708-023-00199-3.
79. Market Research Future (2023) Brain Computer Interface Market Size, Share, Growth, Report 2032. https://www.marketresearchfuture.com/reports/brain-computer-interface-market-8412.
80. Raposo, V.L. (2019) ‘The first Chinese edited babies: A Leap of Faith in science,’ JBRA (Impresso) [Preprint]. https://doi.org/10.5935/1518-0557.20190042.
81. Gallagher, J. (2023) ‘Baby born from three people’s DNA in UK first,’ https://www.bbc.com/, 9 May. https://www.bbc.com/news/science-environment-65538866#.
82. Vinluan, F. and Vinluan, F. (2023) ‘U.K. Is First to Approve a CRISPR-Based Therapy, Covering Two Blood Disorders,’ MedCity News, 16 November. https://shorturl.at/biqES.
83. The Medical Futurist (2022) The potential role of technology in euthanasia and assisted Death – The Medical Futurist. https://medicalfuturist.com/technology-and-euthanasia/.
84. Ouder Worden 2040 (2022) ‘De laatste 1.000 dagen’: voorbereiden op waardig leven en sterven in de laatste levensfase, https://www.iph.nl/. https://www.iph.nl/assets/uploads/2022/03/Whitepaper-KLKW-DEF-versie-1.pdf.
85. Nederlands Kanker Collectief (2023) De Nederlandse Kanker Agenda: 20 doelen om de impact van kanker op de samenleving te verminderen. https://nederlandskankercollectief.nl/app/uploads/2023/11/Nederlandse-Kanker-Agenda_versie1.1.pdf.
86. Deliorman, M., Ali, D. and Qasaimeh, M.A. (2023) ‘Next-Generation microfluidics for biomedical research and healthcare applications,’ Biomedical Engineering and Computational Biology, 14. https://doi.org/10.1177/11795972231214387.
87. Walmart Health – walmart.com (2024). https://www.walmart.com/cp/walmart-health/1224932.
88. Deloitte (2023) Voor zorg naar de winkel: staan mensen daarvoor open? https://www2.deloitte.com/nl/nl/pages/publieke-sector/articles/voor-zorg-naar-de-winkel-staan-mensen-daarvoor-open.html.
89. Forward (2023) Forward Raises $100M and Announces Forward CarePod^TM. https://goforward.com/carepod-announce.
90. Amazon (2023) New Amazon Prime benefit: One Medical health care for $9 a month. https://www.aboutamazon.com/news/retail/one-medical-amazon-prime-benefit.
91. Amazon (no date) Amazon welcomes One Medical. https://www.amazon.com/welcomeomletter/b?ie=UTF8&node=86386266011.
92. Roth, E. (2023) ‘Spotify’s founder helped develop an AI-powered body health scanner,’ The Verge, 4 February. https://www.theverge.com/2023/2/4/23585948/spotify-founder-daniel-ek-ai-body-health-scanner.
93. Levine, A.S. (2024) ‘Why is TikTok Parent ByteDance moving into biology, chemistry and drug discovery?,’ Forbes, 3 January. https://www.forbes.com/sites/alexandralevine/2024/01/02/tiktok-bytedance-pharmaceuticals-drug-discovery-science-biology-chemistry-ai-china/?sh=47a68cf65087.
94. Zorg Enablers (2021) Techgiganten in de zorg: vriend of vijand? https://zorgenablers.nl/techgiganten-in-de-zorg-vriend-of-vijand/#Ref
95. Mesko, B. (2023) Tech giants in healthcare. https://leanpub.com/tech-giants-in-healthcare.
96. Rogers, B.C. (2022) MedTech As A Service: How Subscription-Based Selling Will Play A Role In The Future Of MedTech. Axtria Ingenious Insights. https://insights.axtria.com/blog/medtech-as-a-service-how-subscription-based-selling-will-play-a-role-in-the-future-of-medtech.
97. Wilkinson, M.D. et al. (2016) ‘The FAIR Guiding Principles for scientific data management and stewardship,’ Scientific Data, 3(1). https://doi.org/10.1038/sdata.2016.18.
98. nl (2022) Helft Nederlanders bereid gezondheidsdata te delen in ruil voor korting zorgpremie. https://www.pricewise.nl/blog/blog-nederlanders-bereid-delen-data-voor-premiekorting/.
99. iBestuur (2024) Een vals dilemma: privacy versus datasolidariteit – iBestuur. https://ibestuur.nl/artikel/een-vals-dilemma-privacy-versus-datasolidariteit/.
100. Molengraaf, C. et al. (2023) Privacy Enhancing Technologies Whitepaper, https://coe-dsc.nl. https://coe-dsc.nl/wp-content/uploads/2023/09/CoE-DSC-Whitepaper-PETs.pdf.
101. Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koningrijksrelaties (2021) SSI Speelveldanalyse: Een verkenning van het Nederlandse SSI speelveld, toekomstige ontwikkelrichtingen, impact op publieke waarden en de rol van de Nederlandse overheid, https://open.overheid.nl/. https://open.overheid.nl/documenten/ronl-9fa0e23a-0b04-442a-917b-36bce29403a8/pdf (Accessed: March 6, 2024).
102. Lang, M. et al. (2023) ‘Crowdsourcing smartphone data for biomedical research: Ethical and legal questions,’ Digital Health, 9. https://doi.org/10.1177/20552076231204428.
103. Malloy, T. (2024) Mayo Clinic Platform launches Solutions Studio. https://newsnetwork.mayoclinic.org/discussion/mayo-clinic-platform-launches-solutions-studio/.
104. Marr, B. (2023) ‘6G is coming: What will be the business impact?,’ Forbes, 20 March. https://www.forbes.com/sites/bernardmarr/2023/03/17/6g-is-coming-what-will-be-the-business-impact/?sh=6fe17f962f10.
105. Rijksoverheid (2021) Nederlandse Digitaliseringsstrategie 2021, Open Overheid. https://open.overheid.nl/documenten/ronl-f22bf801-e7f1-4561-ae63-8c9708a31e84/pdf.
106. Ministerie van Economische Zaken en klimaat (2018) Actieplan Digitale Connectiviteit, Open Overheid. https://zoek.officielebekendmakingen.nl/blg-848095.pdf.
107. HEALTH CARE – MEDICINE (2024) The Future Today Institute. https://futuretodayinstitute.com/wp-content/uploads/2024/03/TR2024_Healthcare-Medicine_FINAL_LINKED.pdf.
108. https://www.rivm.nl/bibliotheek/rapporten/2023-0401.pdf
109. https://www.rbccm.com/en/gib/healthcare/episode/the_healthcare_data_explosion
110. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0022435922000288#bcit_4
111. https://www.nber.org/books-and-chapters/economics-artificial-intelligence-health-care-challenges/potential-impact-artificial-intelligence-healthcare-spending
112. https://eenvandaag.avrotros.nl/item/zorgpersoneel-is-nog-altijd-40-procent-van-tijd-kwijt-aan-registraties-blijkt-uit-nieuwe-cijfers-er-is-niks-veranderd/
113. UMCG als eerste EU-ziekenhuis voor beantwoorden vragen (november ’23)
114. UMC Utrecht, augustus 2023
115. https://www.nature.com/articles/s41591-023-02325-4
116. https://www.news-medical.net/news/20230628/CognoSpeak-AI-tool-uses-speech-technology-to-quickly-assess-dementia-risk.aspx
117. CHATGPT slaagt voor medisch examen in ’23 >> MedPalm 2
118. Jeroen Bosch Ziekenhuis, september 2023
119. https://blog.workday.com/en-us/2023/idc-expert-shares-insights-healthcares-digital-focused-future.html
120. https://fd.nl/bedrijfsleven/1451939/een-slimme-contactlens-met-augmented-reality-wordt-nieuwe-toegang-tot-internet
121. https://radixweb.com/blog/ai-in-healthcare-statistics
122. https://medium.com/@martareyessuarez25/the-singapore-model-this-is-how-it-is-preparing-its-citizens-for-artificial-intelligence-7ad6703bf839
123. https://www.ai-cursus.nl/
124. https://evidencehunt.com/
125. https://joye.ai/
126. https://www.cnv.nl/nieuws/cnv-onderzoek-bijna-1-op-de-5-werkenden-zit-tegen-een-burn-out-aan/
127. https://gupta-strategists.nl/storage/files/220525-Gupta-Strategists-FME-Uitweg-uit-de-schaarste.pdf
128. https://www.rtlnieuws.nl/economie/business/artikel/5378837/bloedprikken-ziekenhuis-zorg-robot-vitestro-olvg-personeel
129. https://www.uber.com/us/en/autonomous/
130. https://www.mckinsey.com/industries/life-sciences/our-insights/ai-in-biopharma-research-a-time-to-focus-and-scale
131. https://www.credenceresearch.com/report/ai-in-drug-discovery-market
132. https://www.vergegenomics.com/news-blog/verge-genomics-initiates-first-in-human-dosing-in-phase-1-trial-of-novel-therapeutic-for-als
133. https://www.mobihealthnews.com/news/astrazeneca-absci-sign-247m-agreement-uncover-ai-driven-cancer-drug-candidates
134. https://www.emarketer.com/insights/ai-machine-learning-in-drug-discovery-development/
135. https://www.ordz.nl/
136. https://www.volkskrant.nl/wetenschap/de-ic-afdeling-die-de-administratieve-lasten-wist-te-verlagen-de-inspectie-was-kritisch-maar-werd-na-een-bezoek-enthou-siast~b4ed429c/
137. https://www.thelancet.com/journals/landig/article/PIIS2589-7500%2820%2930317-4/fulltext
138. https://www.gov.uk/government/publications/equity-in-medical-devices-independent-review-final-report
139. https://bebright.eu/stimuleren-van-datagedreven-werken-in-de-zorg/
140. https://www.thelancet.com/journals/landig/article/PIIS2589-7500%2820%2930317-4/fulltext
141. https://digital-strategy.ec.europa.eu/nl/policies/regulatory-framework-ai
142. https://z-cert.nl/wereldwijd-nemen-ransomware-incidenten-in-de-zorg-toe/
143. https://www.digitalhealth.net/2024/02/over-a-hundred-romanian-hospitals-affected-by-ransomware-attack/
144. https://www.hipaajournal.com/october-2023-healthcare-data-breach-report/
145. https://www.ru.nl/onderzoek/onderzoeksnieuws/toekomst-van-dataopslag-schuilt-in-microbolletjes-met-dna#:~:text=Dataopslag%20in%20DNA%20biedt%20vele,En%20dat%20is%20hard%20nodig.
146. https://enveurope.springeropen.com/articles/10.1186/s12302-024-00839-3
147. https://www.rivm.nl/publicaties/effect-van-nederlandse-zorg-op-milieu-methode-voor-milieuvoetafdruk-en-voorbeelden-voor
148. https://www.pharmaceutical-technology.com/data-insights/innovators-ai-drug-repurposing-ai-pharmaceutical/?cf-view