In 2040 … denken we op een hele andere manier over ziekte en gezondheid. Gepersonaliseerde en preventieve gezondheidszorg is de standaard. Mede door het omarmen van Positieve Gezondheid en de technologie die dit faciliteert, hebben we de omslag gemaakt van pathogenese naar salutogenese. Dit bijna 70 jaar nadat Antonovsky deze term introduceerde⁵². Van een ziektebeloop valt namelijk 85% in het preklinische stadium, waarvan 60% potentieel vermijdbaar is⁵³. Op het gezond houden van de bevolking en het voorkomen ​​van gezondheidsaandoeningen is daarom volop ingezet. Dit is te zien in de Europese begroting van 2040: uitgaven aan preventie en gezondheidsbevordering zijn vijfmaal zo hoog als in 2019⁵⁴. “One would say that it is the ultimate goal of healthcare to make diseases disappear, so a future where you might not experience disease at all has to be the ultimate health paradise” – Yuval Noah Harari.

Quantified self is onderdeel van ieders vitaliteit

Holistic tracking en geavanceerde technieken voor data-analyse zijn essentieel geworden om  continu onze vitaliteit te monitoren. Sensoren in onze kleding en sieraden zijn standaard en we gebruiken, indien nodig, inslikbare sensoren en nanobots, of we laten deze implanteren. In 2023 gebruikte al zo’n 40% van de Nederlanders en Amerikanen apparaten of apps om gezondheidsdata te meten, veelal op dagelijkse basis^55,56. Apple deed in 2036 nog een verwoede poging om de Apple Watch in diverse landen verplicht en vergoed te krijgen als ultiem hulpmiddel voor het bevorderen van een gezonde leefstijl. Een gemiddeld huishouden telt nu, naast smartphones en tablets, al meer dan tien andere intelligente apparaten die de gezondheid ondersteunen⁵⁷. Niet gek, want mondiaal telden we alleen al in 2028 ruim 45 miljard connected devices⁵⁸. Van slimme ‘wake-up’ wekkers en chatbots tot draadloze oortjes die de hartslag meten⁵⁹. Slimme tandenborstels sturen nu gegevens direct door naar de tandarts en de koelkast bestelt, zodra de voorraad op raakt, producten die zijn afgestemd op het persoonlijke metabolisme van de gebruiker. De 3D-printer personaliseert voedsel naar gezondheidstoestand en voorkeur, en print benodigde medicijnen.

Drones zijn een vanzelfsprekendheid. Ze bezorgen onder meer medicatie tot aan de voordeur. Niet zo gek dus dat Sanquin, dat al sinds 2020 medisch dronetransport test⁶⁰, recent de mijlpaal vierde van de 10.000^e liter bloed die geleverd is via luchtdrones sinds 2028. In datzelfde jaar verviel, als gevolg van de aangetoonde betrouwbaarheid van drones, in Nederland de belemmerende wetgeving voor onbemand vliegen boven dichtbevolkt gebied. Een vertrouwen dat, hoe bitter ook, mede door het gebruik van drones in de oorlog in Oekraïne een geweldige sprong gemaakt had⁶¹.

Sensoren in de muren, in kleren, op de huid en in de wc monitoren iemands vitaliteit continue en vervangen de soms pijnlijke tests of onnodige bezoekjes aan een gezondheidscentrum. Vandaag de dag maakt ruim 90% van de mensen met diabetes type-1 gebruik van een zogenaamd closed-loop systeem in het managen van hun bloedglucose⁶². Waar het vijftien jaar geleden nog allemaal losse apparaten waren die niet met elkaar communiceerden, zijn de devices nu onderling verbonden en geven ze een geïntegreerd beeld van ieders vitaliteit. Waar nodig zorgen ze voor een ‘speels’ zetje in de juiste richting of projecteren ze zaken zichtbaar⁶³. Smart living ten faveure uit! In de vroege jaren ’20 was de uitdrukking ‘het ziekenhuis in je broekzak’, verwijzend naar de smartphone waar we diverse gezondheidsparameters op verzamelden en waarmee we contact onderhielden met zorgprofessionals. Inmiddels denken we over veel handelingen überhaupt niet eens meer na, aangezien de technologische toepassingen onzichtbaar en onmerkbaar in gebouwen en alledaagse voorwerpen verwerkt zijn. Technologie is daarmee veel minder zichtbaar aanwezig dan voorheen: ‘ubiquitous computing’⁶⁴.

We beheren onze gezondheidsinformatie in een persoonlijke omgeving om bewust te worden van onze eigen patronen en deze te begrijpen. En bewust te zijn van gezondheidskeuzes die we maken en de consequenties daarvan in de komende jaren. Dankzij onze eigen ‘Digital Twin’ voeren we in toenemende mate regie over onze vitaliteit, ondersteund door accurate effectvoorspellingen van keuzes en interventies, gebaseerd op real-time informatie^65,66. Dit heeft geleid tot een aanzienlijke versnelling in het vaststellen van de beste behandeling, waardoor de fysieke, emotionele en financiële last van traditionele methoden aanzienlijk is gereduceerd. De inzet van technologie faciliteert een persoonlijkere, preventievere en predictievere aanpak. De one-size-fits-all insteek verschuift naar een individuele benadering. We ontvangen gepersonaliseerde informatie op een gepersonaliseerde manier die past bij behoefte, kennisniveau en (digitale) vaardigheden van de ontvanger. Zoals voorspeld braken in Azië de Digital Twins als eerste door, aangezien data daar in het dagelijks leven een nog grotere rol speelt⁶⁷. Zo was het VIZZIO Technologies die in 2022 al eens heel Singapore digitaal kloonde om ’s werelds grootste Digital Twin te vormen. Dit instrument werd vervolgens gebruikt voor het simuleren van de impact van nieuwe ontwikkelprojecten op bijvoorbeeld de infrastructuur⁶⁸.

Het regisseren van onze eigen vitaliteit doen we overigens niet alleen. De persoonlijke assistent of digitale leefcoach, vaak aan te spreken met een specifieke voornaam, ondersteunt in het monitoren en interpreteren van de Digital Twin, in en om het huis. Denk ook aan het monitoren van interacties en bewegingen tijdens slaap of activiteiten, het analyseren van ademgassen in huis op zoek naar biomarkers of het opsporen van zoönosen en het meten van de luchtkwaliteit voordat iemand aan een wandeling begint. Dat laatste kreeg steeds meer aandacht doordat het belang van een gezonde leefomgeving, als gevolg van een nieuwe pandemie in de jaren ’31-’33⁶⁹, steeds duidelijker werd^70,71. Inmiddels zijn cybernudges overal ingericht in de leefomgeving om niet alleen het individu, maar de gehele populatie te ook stimuleren om vitaal en gezond te blijven.

Metingen worden continu geanalyseerd waarna de digitale assistent proactief adviezen op maat geeft ter bevordering van het fysieke en mentale welzijn. Indien nodig kan deze assistent preventief contact opnemen met zorgaanbieders om interventies te bespreken. Dit alle op basis van de door het AI-model uitgevoerde triage. Deze rol voor de digitale assistent is inmiddels standaard in een gemiddeld huishouden. Het vertrouwen in dergelijke assistenten kreeg een sterke impuls door de introductie van een alarmfunctie. Deze waarschuwt je zodra iemand ongevraagd toegang probeert te krijgen tot je Digital Twin. Want we bepalen dan ook het liefst zelf welke data we delen, en met wie.

Persoonlijke robots zijn in 2040 net zo gewoon als smartphones in de jaren ’20. Waar we vroeger nog worstelden met het construeren van IKEA-meubels, zetten we onze eigen robotmaatjes de meubels nu volledig naar onze wens in elkaar. Deze slimme apparaten fungeren als allround assistent die de dagelijkse activiteiten coördineren en ondersteunen. Ze nemen taken voor hun rekening zoals schoonmaken, gezinsmaaltijden bereiden, kinderen begeleiden met huiswerk en de gezinsadministratie. Of voor degene die dat willen, ondersteunen ze ons bij het douchen. Naast het uitvoeren van klusjes en het bieden van persoonlijke assistentie, bewaken robots ook de gezondheid van hun eigenaren. Samen met de digitale assistent zorgen ze voor een luisterend oor en helpen ze bij het creëren van rust en focus.

Burgers zijn geleidelijk aan getransformeerd van passieve hulpontvangers naar proactieve, geïnformeerde gezondheidsarchitecten. Zorgprofessionals hebben daardoor nadrukkelijker een coachende rol. Ze ondersteunen burgers en patiënten ondersteunen bij keuzes voor en gebruik van technologische gezondheidstoepassingen en het interpreteren van data. Hierbij krijgen de zorgprofessionals support van digitale leefcoaches en andere chatbots die al veel vragen van burgers zelf kunnen beantwoorden. Deze verschuiving naar een meer begeleidende rol vereiste in de afgelopen jaren ingrijpende veranderingen bij zowel zorgprofessionals als het gehele onderliggende systeem.

Maakbaarheid van de mens in overdrive

In 2040 heeft de bionische mens zijn intrede gedaan en is de mens maakbaar, zowel fysiek als mentaal. We vinden het normaal om met behulp van biomedische technologie ons lichaam beter te laten presteren. Of om hormonen te gebruiken om jong te blijven en implantaten in het brein aan te brengen om de stemming te verbeteren. Eind 2023 verrasten onderzoekers uit Zürich ons met het printen van een synthetische hand, volledig voorzien van skelet, ligamenten en pezen. Ook een functioneel synthetisch hart werd voor het eerst uit de printer gedraaid⁷². 3D-printers zijn in staat om organen te produceren die superieur zijn aan het origineel, gebruikmakend van eigen celweefsel⁷³. Kun je niet zo goed zien? Kies dan voor een geavanceerd hoornvliesimplantaat dat je zicht aanzienlijk verbetert, tot wel tien keer beter dan voorheen, compleet met filter om je ogen te beschermen tegen schadelijke UV-straling. In het Internationaal Olympisch Comité is inmiddels een speciale bionische dopingcommissie ingesteld om oneerlijke (onzichtbare) lichaamsverbetering tegen te gaan en een gelijk speelveld te borgen.

De ‘human-enhancement’ industrie is wereldwijd een bloeiende business waar commerciële partijen slim van profiteren. Begin 2024 plaatste Neuralink nog met succes een hersenimplantaat in de mens⁷⁴ Sindsdien zijn de ontwikkelingen alleen maar voortgestuwd waarbij de marktprognoses uit de begin jaren ’20 meer dan waargemaakt zijn^75,76. Patiënten die door aandoeningen zoals Parkinson of een dwarslaesie voorheen beperkte kwaliteit van leven hadden, kunnen weer lopen dankzij implantaten in hersen- en/of ruggenmerg⁷⁷. Het besturen van apparaten, robots en het communiceren met anderen door middel van brain-computer interfaces heeft in de afgelopen zestien jaar een enorme sprong gemaakt⁷⁸. Met een verzesvoudiging van de mondiale marktwaarde van BCI’s ten opzichte van 2022⁷⁹.

Genetisch modificeren is aan de orde van de dag, mede doordat we steeds goedkoper en beter ons genoom en microbioom in kaart kunnen brengen. Met de toenemende controle over ons DNA rijzen steeds meer vragen: wat kunnen we, wat willen we en wat mogen we? Ontwikkelingen in andere landen verrassen ons soms, omdat ze verder gaan dan wat we in Nederland ethisch aanvaardbaar vinden. Zoals bijvoorbeeld in China, waar inmiddels de eerste generatie ‘ontworpen’ kinderen (de zogenaamde Designer Babies)⁸⁰ nu tieners zijn die met hun extra lange vingers de pianosterren van de hemel spelen. Of het Verenigd Koninkrijk waar jongvolwassenen wonen met het DNA van meer dan twee ouders⁸¹. Of andere landen waar genetische technieken succesvol ouderdomskwalen corrigeren. In 2023 werd de eerste op CRISPR-gebaseerde therapie goedgekeurd voor twee bloedziekten⁸², inmiddels zijn er vele duizenden goedgekeurd. De sociale gevolgen hiervan zijn groot: iedereen voelt de noodzaak zichzelf te verbeteren.

Hoewel preventie de nieuwe norm is, blijft het modificeren van ons lichaam ter voorkoming of genezing van ziekten een punt van debat. De grenzen van menselijke maakbaarheid zijn opgerekt maar ethische discussies hierover zijn aan de orde van de dag. Tegelijkertijd scheppen technologische innovaties ruimte voor grote beslissingen over een waardig levenseinde en het accepteren van de sterfelijkheid^83,84. Er gelden in Nederland nog steeds strenge – geschreven en ongeschreven – regels voor het knutselen aan DNA. De commissie Ethiek en Recht van de Gezondheidsraad is in 2032 nadrukkelijker verzocht om zich te buigen over dit soort ingewikkelde vraagstukken waar politici hun vingers niet (meer) aan durven te branden. Nederland hanteert vooralsnog als uitgangspunt dat genetische modificatie louter gebruikt mag worden voor het voorkomen en/of genezen van aandoeningen.

Behandelingen zijn sterk gepersonaliseerd. Genoomsequencing en andere geavanceerde diagnostische hulpmiddelen stellen zorgprofessionals in staat om op basis van individuele genetische en moleculaire kenmerken behandelingen op maat te maken. Verfijnde nanotechnologie detecteert aandoeningen in een zeer vroeg stadium, waardoor behandelingen op moleculair niveau mogelijk is. Dit vergroot de behandeleffectiviteit en minimaliseert bijwerkingen. Daarmee is de impact van aandoeningen op de samenleving sterk afgenomen en wordt bijvoorbeeld bij mensen met kanker een gepersonaliseerde diagnose snel(ler) gesteld, met minimale belasting tot gevolg. Dit was een primaire doelstelling van de Nederlandse Kanker Agenda die eind 2023 werd gepresenteerd⁸⁵. Hoewel Nederland lange tijd een van de laatste EU-landen was zonder nationale strategie tegen kanker, heeft innovatieve technologie geleid tot een aanzienlijke vooruitgang. In 2032 is deze landelijke strategie opnieuw herijkt en uitgebreid voor meerdere, inmiddels chronische, aandoeningen.

Gezondheidsdomein niet langer van de ‘traditionele’ organisaties

Een 24/7-gezondheidseconomie maakt dat we altijd en overal diagnostiek kunnen laten uitvoeren. Dankzij labs-on-a-chip voeren we betrouwbare diagnostiek thuis zelf uit in plaats van in een diagnostisch centrum of ziekenhuis⁸⁶. Of we brengen een bezoek aan lokale gezondheids boutiques waar mensen laagdrempelig terecht kunnen voor bijvoorbeeld diagnostiek en medicatie uitgifte^87,88. Zo plaatste Forward in 2027 nog hun 1.000^e CarePod⁸⁹ in het Utrechtse winkelcentrum Hoog Catharijne. De 24/7-gezondheidseconomie heeft er onder andere toe geleid dat andere partijen inmiddels hofleverancier zijn geworden binnen het gezondheidsdomein. Eerder concurreerden partijen binnen de sector op afzonderlijke onderdelen van een zorgpad, maar in de afgelopen jaren hebben veel grote techgiganten zich op de zorgmarkt begeven. Ze zetten digitale netwerken in om een uitgebreid aanbod van diensten te leveren, met goedkopere, kwalitatief gelijkwaardige danwel betere en meer prijstransparante diensten en producten. Zo startte Amazon in 2023 al met het aanbieden van een gezondheidsverzekering aan haar klanten van Amazon Prime⁹⁰ en nam het de zorgaanbieder One Medical over⁹¹. Maar ook andere partijen zoals Microsoft, Apple en Google zijn al jaren actief in de zorg. Spotify stapte begin 2023 in Neko Health en bracht haar kennis van algoritmen naar de zorg⁹². En ByteDance, de eigenaar van TikTok, kocht eerder al een private ziekenhuisketen op⁹³. Met het aanbieden van nieuwe en vaak goedkope (digitale) producten en diensten, overnames, investeringen en samenwerkingsverbanden hebben techgiganten in de afgelopen jaren hun opmars in gezondheid en zorg afgerond^94,95. We zagen veel verschuivingen rondom consulten, (zelf)diagnostiek en chronische zorg van traditionele zorgaanbieders naar de nieuwe toetreders. Inmiddels investeren gevestigde zorgaanbieders nadrukkelijk in digitale ‘voordeuren’ die hetzelfde niveau van service en gebruiksvriendelijkheid kennen als consumentendiensten.

Ook andere stakeholders, zoals medtech bedrijven en farmaceuten, hebben een nieuwe rol verworven in het gezondheidsdomein. Medtech bedrijven gebruiken geavanceerde data-analyses om in samenwerking met eindgebruikers nieuwe technologieën te ontwikkelen voor betere gezondheidsuitkomsten. Bedrijven die zich voorheen vooral bezighielden met hardware (zoals diagnostische en chirurgische apparatuur, pacemakers, etc.) hebben hun focus verbreed naar het verzamelen en analyseren van data. Ze lijken inmiddels meer op SaaS-leveranciers en leggen de nadruk op gezondheid en gedrag voor specifieke doelgroepen⁹⁶. Om relevant te blijven hebben medtech bedrijven massaal de FAIR-principes omarmd⁹⁷ en zijn ze gaan samenwerken met zorgaanbieders op het gebied van ethiek, privacy en cybersecurity.

Tegelijkertijd hebben farmaceuten hun bedrijfsmodellen veranderd dankzij de mogelijkheden van technologie. Generatieve AI-technologieën versnellen de ontdekking van geneesmiddelen waarbij effectievere en nauwkeurigere resultaten worden behaald. Apps en wearables, platforms voor e-toestemming en virtuele zorg bekorten de duur van klinische onderzoeken en reduceren de financiële kosten. In silico– computersimulaties en kunstmatige controlegroepen voor klinisch onderzoek verbeteren de besluitvorming op cruciale mijlpalen. Geavanceerde analyses en Digital Twins spelen een sleutelrol bij het simuleren en monitoren van klinische onderzoeken, productie en logistieke activiteiten.

Privacy a-thing-of-the-past?

Veel consumentendiensten helpen ons om de continue stroom aan gezondheidsdata te vertalen in heldere, persoonlijke scores. De service TrueHealth combineert fysieke en mentale gezondheidsdata om een realtime score van je gezondheid te geven. Hoewel het vragen naar deze score net zo gevoelig kan zijn als het vragen naar iemands salaris, speelt TrueHealth een belangrijke rol in de onderlinge verhoudingen en interacties met vrienden en collega’s. De beschikbaarheid van deze score en maar vooral de mogelijkheid om deze scores te verbeteren, leidt tot een grote sociale druk en morele plicht binnen sommige gemeenschappen. Het behalen van een hoge score brengt diverse voordelen me zich mee, waardoor het bijna als digitaal ereteken fungeert.

Data worden (onbewust) breed gedeeld. Dit wordt beloond met bijvoorbeeld premiekorting, producten of leuke uitjes. Hoe gezonder het gedrag, hoe groter de bonus. 75% van de Nederlanders deelt inmiddels zijn of haar data voor korting op de zorgpremie. Dit is een aanzienlijke stijging vergeleken met de 47% in 2021⁹⁸. De regelgeving rondom het omgaan met persoonlijke data en privacy-rechten is nog steeds van kracht, maar datasolidariteit heeft zich als leidend ethisch principe gevestigd. Waarbij individuele en collectieve belangen in het (secundair) gebruik van gezondheidsgegevens worden samengebracht⁹⁹. Data als gemeengoed, een beweging die werd ondersteund door het in werking treden van de EHDS in 2024. Hiermee werden zorgorganisaties verplicht om data beschikbaar te maken voor wetenschap, beleidsonderzoek en onderwijs, maar ook voor het ontwikkelen van nuttige gezondheidsproducten. Privacy-enhancing technologieën (PETs) zijn massaal ingezet om het vereiste vertrouwen te creëren om op een decentrale, federatieve manier data met elkaar te delen op nationaal niveau, terwijl het risico op herleidbaarheid tot een minimum is teruggebracht¹⁰⁰. Zo is Self-sovereign identity (SSI) in de begin jaren ‘30 eindelijk ingericht om burgers ook echt controle en eigenaarschap te geven over hun eigen data¹⁰¹. Juist om nu en in de toekomst te kunnen profiteren van de groeiende hoeveelheid waardevolle (gezondheids)data.

Nu datasolidariteit de boventoon voert, heeft crowdsourcing een groter podium gekregen¹⁰², iets waar de Mayo Clinic al begin 2024 op inspeelde met de lancering van het programma Solutions Studio van het Mayo Clinic Platform¹⁰³. DNA is bijvoorbeeld online te vinden in crowdsourcing applicaties zodat genetische defecten of andere gebreken door grote groepen mensen ontrafeld kunnen worden. En nu het delen van data zo belangrijk is geworden, is eind jaren ‘20 besloten om datastromen te verbinden voor de beste allocatie van personeel bij het ondersteunen van een 24/7-gezondheidseconomie.

Connectiviteitseisen voor leefomgeving

De toenemende rol van holistic tracking, data en ondersteuning op afstand, heeft de afgelopen jaren grote impact gehad op de noodzakelijke basisinfrastructuur van woningen en de leefomgeving. Natuurlijk is de mobiele netwerkinfrastructuur doorontwikkeld en kwam in 2030 de zesde generatie draadloze technologie (6G) op de markt¹⁰⁴. Daarnaast werd zo’n vier jaar later als tegenhanger van de energielabels, het Europese IT-label ingevoerd om inzicht te geven in de connectiviteit en communicatiestandaarden van een pand. Voor sommige telemonitoringsvoorzieningen worden nu zelfs minimale eisen gehanteerd en andere aanbieders geven kortingen voor woningen die minimaal voldoen aan het IT-label C. Veel Westerse landen zien de digitale connectiviteit inmiddels als een nutsvoorziening en faciliteren dit. Ook voor Nederland was dit een logische stap die volgde uit het Nationale ‘Actieplan Digitale Connectiviteit’¹⁰⁵. Een stap waarin ook de samenwerking werd gezocht tussen publieke én private partijen. En waar we ook zagen dat er collectieve connectiviteits-initiatieven gestart zijn. Om juist sociale huurwoningen en woongemeenschappen die (nog) niet mee kunnen en relatief laag scoren in de labels, bij te staan in het ‘upgraden’ van hun woningen. En een vuist te vormen voor de beweging naar smart healthy cities.

Roep om health equity en inclusiviteit

Het verbeteren van zorg en ondersteuning voor iedereen, ongeacht sociaaleconomische positie, etniciteit en culturele verschillen, heeft de afgelopen jaren aanzienlijk meer aandacht gekregen. Juist omdat nieuwe technologieën in staat zijn om ongelijkheden onder de bevolking op te sporen en te verminderen. Er is substantieel geïnvesteerd in het verkleinen van gezondheidsverschillen. Toch hebben mensen met een hogere sociaaleconomische positie over het algemeen nog betere gezondheidsvaardigheden en investeren zij actiever in hun welzijn dan mensen uit lagere sociaaleconomische groepen. Zij hebben nog altijd vaak minder kennis hebben over gezondheid, een ongezondere levensstijl leiden en minder financiële middelen hebben om hun welzijn te verbeteren. Vooral degenen die het al goed doen, maken nadrukkelijker gebruik van de technologische mogelijkheden. Ondanks alle aandacht in de afgelopen jaren voor dit vraagstuk, zijn de virtuele zorgmogelijkheden gewoonweg nog niet door iedereen in dezelfde mate beschikbaar of hanteerbaar. De digital divide is nog altijd zeer aanwezig.

Nationaal en internationaal zijn er initiatieven ontplooid om technologie nadrukkelijker als ‘gelijkmaker’ in te zetten. Zo zijn binnen veel (zorg)organisaties health equity officers actief¹⁰⁶. En is het concept van Health in All Policies breed omarmd, ook in Nederland¹⁰⁷. Onze gezondheid wordt immers niet alleen bepaald door leefstijl, genen of toegang tot zorg, maar ook door bijvoorbeeld leefomgeving, woonomgeving en inkomen. Er is sterk ingezet op het democratiseren van data, waarmee data zo toegankelijk en analyseerbaar mogelijk gemaakt wordt voor een zo breed mogelijke doelgroep. Ongeacht de functie of technische vaardigheden. Een belangrijke voorwaarde voor het benutten van smart living.

Geavanceerde AI-modellen ondersteunen nationale overheden inmiddels in beleidsbeslissingen om de impact op het verkleinen van gezondheidsverschillen te maximaliseren, maar een echte trendbreuk is nog niet zichtbaar. Eind jaren ’20 sloten grote  werkgevers massaal contracten zijn gaan afsluiten met spelers als Amazon, Apple en private zorgketens. Ze werden hierbij gedreven door aanhoudende én groeiende wachtlijsten in zorg en ondersteuning, en anderzijds door de wens om als werkgever onderscheidend te zijn op een krappe arbeidsmarkt. Hoewel niet altijd gesteund door echt betere gezondheidsuitkomsten, verzekerden deze overeenkomsten medewerkers en hun families zich in ieder geval van zorg en ondersteuning en de nieuwste technologische gezondheidstoepassingen. Overigens biedt een partij zoals Amazon al sinds eind jaren ’10 dergelijke gezondheidsprivileges aan hun medewerkers¹⁰⁸.

Bronnen

1. Morris, Z.S., Wooding, S. and Grant, J. (2011) ‘The answer is 17 years, what is the question: understanding time lags in translational research,’ Journal of the Royal Society of Medicine, 104(12), pp. 510–520. https://doi.org/10.1258/jrsm.2011.110180.
2. Take the narrow path to wide adoption — Here’s why and how (2019). https://www.meddeviceonline.com/doc/take-the-narrow-path-to-wide-adoption-here-s-why-and-how-0001.
3. Ndlovu, N. (2023) 100+ smartphone statistieken: gebruikersgewoonten, markttrends, mobiel winkelen en toekomstprojecties 2023. https://marketsplash.com/nl/smartphonestatistieken/.
4. Feed (2023) ‘ChatGPT witnesses massive rise, Chatbot gains 100 million users in two months,’ The Economic Times, 5 March. https://economictimes.indiatimes.com/news/new-updates/chatgpt-witnesses-massive-rise-chatbot-gains-100-million-users-in-two-months/articleshow/98428443.cms.
5. Koebe, P. and Bohnet-Joschko, S. (2023) ‘What’s next in hospital digitization? A Delphi-based scenario study,’ European Journal of Futures Research, 11(1). https://doi.org/10.1186/s40309-023-00222-0.
6. Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (2021) De derde levensfase: het geschenk van de eeuw. https://www.raadrvs.nl/documenten/publicaties/2020/01/08/de-derde-levensfase-het-geschenk-van-de-eeuw.
7. Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (2023) Integraal Zorgakkoord: ‘Samen werken aan gezonde zorg.’ https://www.rijksoverheid.nl/documenten/rapporten/2022/09/16/integraal-zorgakkoord-samen-werken-aan-gezonde-zorg.
8. Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (2023b) Programma Wonen, Ondersteuning en Zorg voor Ouderen (WOZO). https://www.rijksoverheid.nl/documenten/rapporten/2022/07/04/wozo-programma-wonen-ondersteuning-en-zorg-voor-ouderen.
9. Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (2023) Visie. https://www.gegevensuitwisselingindezorg.nl/nationale-visie-en-strategie/visie.
10. OECD (2023), Health at a Glance 2023: OECD Indicators, OECD Publishing, Paris, https://doi.org/10.1787/7a7afb35-en.
11. A resilient future Healthcare leaders look beyond the crisis (2021) https://www.philips.com/. Philips. report-pages/experience-transformation/2021/philips-future-health-index-2021-report-healthcare-leaders-look-beyond-the-crisis-global.pdf (Accessed: February 2, 2024).
12. Digital health funding and deals reach the lowest levels in years (2023) https://research-assets.cbinsights.com/. https://research-assets.cbinsights.com/2023/07/24155533/State-of-Digital-Health-Q223-Funding.png.
13. Geen controlebezoek bij eenvoudige botbreuken door inzet thuismeten app – Zuyderland (2023). https://www.zuyderland.nl/nieuws/geen-controlebezoek-bij-eenvoudige-botbreuken-door-inzet-thuismeten-app/.
14. National Health Service England (2022) Supporting information for ICS leads Enablers for success: virtual wards including hospital at home, https://www.england.nhs.uk/. https://www.england.nhs.uk/wp-content/uploads/2022/04/B1382_supporting-information-for-integrated-care-system-leads_enablers-for-success_virtual-wards-including-hos.pdf (Accessed: February 7, 2024).
15. Mercy Virtual Care Program | Mercy (2023). https://www.mercy.net/about/virtual-care-program/.
16. Center for Telehealth (no date). https://www.massgeneral.org/telehealth.
17. Start of Health Village – Virtual Hospital 2.0 project (2022). https://www.terveyskyla.fi/en/information-about-health-village/start-of-health-village-virtual-hospital-2-0-project.
18. Nati (2023) Sheba Beyond Virtual Hospital Global Services. https://sheba-global.com/beyond-virtual-hospital-global-services/.
19. Boldt-Christmas, O. et al. (2023) Virtual hospitals could offer respite to overwhelmed health systems. https://www.mckinsey.com/industries/healthcare/our-insights/virtual-hospitals-could-offer-respite-to-overwhelmed-health-systems.
20. The Japan Vision: Health Care 2035 Executive Summary (2015) https://www.mhlw.go.jp/. https://www.mhlw.go.jp/seisakunitsuite/bunya/hokabunya/shakaihoshou/hokeniryou2035/report/ (Accessed: April 3, 2024).
21. https://www.philips.nl/a-w/about/news/archive/standard/about/news/press/2023/20231127-philips-lanceert-nieuwe-innovaties-ondersteund-door-ai-tijdens-rsna23-die-zorgverleners-in-staat-stellen-zich-te-richten-op-patientenzorg.html Philips (2023) Philips showcases world’s first mobile MRI system with helium-free operations at #RSNA23. https://www.philips.com/a-w/about/news/archive/standard/news/press/2023/20231126-philips-showcases-worlds-first-mobile-mri-system-with-helium-free-operations-at-rsna23.html.
22. liberDi receives FDA 510(k) for its digital dialysis clinic (2023). https://www.mobihealthnews.com/news/liberdi-receives-fda-510k-its-digital-dialysis-clinic.
23. Dante Labs Global (2024) Whole Genome Sequencing | Dante Labs World. https://www.dantelabs.com/.
24. AliveCor (2023) Kardiacare Plus. https://alivecor.com/kardiacare-plus.
25. TECH (2022). https://www.aalia.tech/en.
26. Mayor, N., Coppola, A. and Challacombe, B. (2022) ‘Past, present and future of surgical robotics,’ Trends in Urology & Men’s Health, 13(1), pp. 7–10. https://doi.org/10.1002/tre.834.
27. Chubb (2017) operatierisicos-op-afstand. https://www.amweb.nl/97792/operatierisicos-op-afstand.
28. NOS (2016) ‘Ziekenhuisoperatie live in virtual reality uitgezonden,’ NOS, 14 April. https://nos.nl/artikel/2099173-ziekenhuisoperatie-live-in-virtual-reality-uitgezonden.
29. Surgical robot passes space test with flying colors (2024). https://news.unl.edu/newsrooms/today/article/surgical-robot-passes-space-test-with-flying-colors/.
30. Deloitte (2022) Verkenning opzet en inrichting Medische Service Centra in Nederland, https://www2.deloitte.com/nl/nl/pages/life-sciences-en-gezondheidszorg/articles/medische-service-centra.html.
31. No Place Like home | An analysis of the growing movement away from hospitals towards providing medical care to patients in their own homes (2016) https://gupta-strategists.nl/. https://gupta-strategists.nl/storage/files/Gupta_strategists-Overig-studie-No-place-like-home.pdf (Accessed: February 10, 2024).
32. Healthcare infrastructure needs updating for the digital age (2023). https://www.weforum.org/agenda/2023/01/healthcare-digital-transformation-infrastructure davos23/.
33. Nõmmik, S. (2024) e-Estonia – We have built a digital society & we can show you how. https://eestonia.com/.
34. EP supports creating EU Health Data Space to boost access to data and research | Nieuws | Europees Parlement (2023). https://www.europarl.europa.eu/news/nl/press-room/20231208IPR15783/ep-supports-creating-eu-health-data-space-to-boost-access-to-data-and-.
35. Hoe Finland met VTT werkt aan een datatoekomst | TNO (2024). https://www.tno.nl/nl/newsroom/insights/2024/02/europese-datatoekomst-finse-aanpak/.
36. Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (2024) IZA Uitvoeringsakkoord gegevensuitwisseling ondertekend. https://www.gegevensuitwisselingindezorg.nl/actueel/nieuws/2024/01/22/iza-uitvoeringsakkoord-gegevensuitwisseling-ondertekend.
37. HIMSS (2024) Maturity models. https://www.himss.org/what-we-do-solutions/maturity-models.
38. Europa’s digitale decennium: doelstellingen voor 2030 | Europese Commissie (2024). https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/priorities-2019-2024/europe-fit-digital-age/europes-digital-decade-digital-targets-2030_nl.
39. Kuipers, E. (2023) Landelijk dekkend netwerk van infrastructuren. https://open.overheid.nl/documenten/ronl-a555cea62024bf75a3e7ca21a282125924ef1268/pdf (Accessed: February 15, 2024).
40. Over een paar jaar dreigen stroomtekorten, waarschuwt netbeheerder (2023). https://www.rtlnieuws.nl/economie/artikel/5358851/stroomtekort-tennet-klimaat-leveringszekerheid-2030#:~:text=Vanaf%202025%20zal%20dit%20volgens,is%204%20uur%20per%20jaar.
41. Harris, G. (2023) ‘Leonardo’s $450m Salvator Mundi returns as an NFT,’ The Art Newspaper – International Art News and Events, 8 August. https://www.theartnewspaper.com/2023/08/08/leonardos-450m salvator-mundi-returns-as-an-nft.
42. Mathews, M. et al. (2023) The expanding health care metaverse. https://www.bcg.com/publications/2023/the-expanding-reality-of-the-health-care-metaverse.
43. JonM (2024) Home – Fundamental Surgery. https://fundamentalsurgery.com/.
44. Jebaraj, S. (2023) Holographic Displays: The Future of Communication is Here. https://www.magineu.com/journals/holographic-displays-future-of-communication-is-here/.
45. Smith, S. (2023) Remote Patient Monitoring Users to Reach 115 Million Globally by 2027. https://www.juniperresearch.com/press/remote-patient-monitoring-users-reach-115m-2027/.
46. Emarketer (2023) Remote Patient Monitoring Trends & Health Devices in 2023. https://www.insiderintelligence.com/insights/remote-patient-monitoring-industry-explained/.
47. European Commission (2021) 2030 Digital Compass: the European way for the Digital Decade, https://commission.europa.eu. https://commission.europa.eu/system/files/2023-01/cellar_12e835e2-81af-11eb-9ac9-01aa75ed71a1.0001.02_DOC_1.pdf (Accessed: March 2, 2024).
48. CB Insights (2023) State of Digital Health Q2’23 report. https://www.cbinsights.com/research/report/digital-health-trends-q2-2023/.
49. Velametis (2022) Adoption of eHealth in Selected European Countries (2022+), https://velametis.com. https://velametis.com/wp-content/uploads/2021/07/Adoption-of-eHealth-in-Selected-European-Countries-2022.pdf (Accessed: March 5, 2024).
50. Van De Klundert, M. and Schrader, M. (2022) ‘Duizenden ouderen hebben acuut verpleeghuisbed nodig, tekort groeit snel,’ NOS, 15 December. https://nos.nl/nieuwsuur/artikel/2456521-duizenden-ouderen-hebben-acuut-verpleeghuisbed-nodig-tekort-groeit-snel.
51. Frank, L. (2018) Anti-tech-scholen veroveren Silicon Valley. https://www.groene.nl/artikel/anti-tech-scholen-veroveren-silicon-valley.
52. Alm, A.K. et al. (2015) ‘Sense of Coherence in Persons with Dementia and Their Next of Kin—A Mixed-Method Study,’ Open Journal of Nursing (Print), 05(05), pp. 490–499. https://doi.org/10.4236/ojn.2015.55052.
53. Singhal, S. and Carlton, S. (2019) The era of exponential improvement in healthcare? https://www.mckinsey.com/industries/healthcare/our-insights/the-era-of-exponential-improvement-in-healthcare#/.
54. The future of health in Europe (2023). https://www2.deloitte.com/uk/en/insights/industry/health-care/future-of-healthcare-in-europe.html.
55. Healthy Lifestyle Monitor | Multiscope (2024). https://www.multiscope.nl/diensten/marktcijfers/healthy-lifestyle-monitor.html.
56. mHealthIntelligence (2023) Over a third of adults use health apps, wearables in 2023, up from 2018. https://mhealthintelligence.com/news/over-a-third-of-adults-use-health-apps-wearables-in-2023-up-from-2018.
57. Statista (2023) Global number of devices and connections per capita 2018-2023. https://shorturl.at/nzFN3.
58. Connected devices worldwide 2014-2028 | Statista (2023). https://www.statista.com/statistics/512650/worldwide-connected-devices-amount/.
59. SmartHealth (2023) Je hartslag meten doe je straks met deze draadloze oortjes. https://smarthealth.live/2023/11/09/met-draadloze-oortjes-je-hartslag-meten/.
60. medicaldroneservice (2023) Homepage – Medical Drone service. https://medicaldroneservice.nl/nl/.
61. EenVandaag (2024) Door oorlog in Oekraïne kijkt ook leger in Nederland anders naar drones, vertelt kolonel. https://eenvandaag.avrotros.nl/item/door-oorlog-in-oekraine-kijkt-ook-leger-in-nederland-anders-naar-drones-vertelt-kolonel/.
62. Lakshman, R., Boughton, C.K. and Hovorka, R. (2023) ‘The changing landscape of automated insulin delivery in the management of type 1 diabetes,’ Endocrine Connections, 12(8). https://doi.org/10.1530/ec-23-0132.
63. Plant Nanny – Water Tracker & Reminder | SPARKFUL (no date). https://sparkful.app/plant-nanny.
64. Corrêa Da Silva Moreira, A.L. (2022) ‘The role of ubiquitous computing in the transformation of the healthcare system,’ in IntechOpen eBooks. https://doi.org/10.5772/intechopen.98303.
65. Coveney, P. and Highfield, R. (2023) Virtual You: How Building Your Digital Twin Will Revolutionize Medicine and Change Your Life. princeton university press. https://press.princeton.edu/books/ebook/9780691223407/virtual-you.
66. SmartHealth (2024) Digitaal hart toont effectiviteit pacemakerbehandeling bij hartpatiënten. https://smarthealth.live/2024/02/16/digitaal-hartenonderzoek-voorspelt-pacemakerbehandeling-bij-patienten/.
67. Grand View Research (2023) Healthcare Digital Twins Market Size, Share & Trends Analysis Report by type (Process & System Digital Twin, Product Digital Twin), by application (Personalized Medicine, Drug Discovery), by end-use, by region, and segment Forecasts, 2023 – 2030. https://www.grandviewresearch.com/industry-analysis/healthcare-digital-twins-market-report.
68. World Economic Forum (2022) Digital twins: What are they and why do they matter? https://www.weforum.org/agenda/2022/05/digital-twin-technology-virtual-model-tech-for-good/.
69. Haileamlak, A. (2022b) ‘Pandemics Will be More Frequent.,’ PubMed, 32(2), p. 228. https://doi.org/10.4314/ejhs.v32i2.1.
70. UNICEF (2021) Healthy Environments for Healthy Children Global Programme Framework, https://www.unicef.org/. https://www.unicef.org/media/91216/file/Healthy-Environments-for-Healthy-Children-Global-Programme-Framework-2021.pdf (Accessed: March 5, 2024).
71. World Health Organization (2018) Preventing disease through healthy environments: a global assessment of the burden of disease from environmental risks. https://www.who.int/publications/i/item/9789241565196.
72. Büchner, T. et al. (2023) ‘Vision-controlled jetting for composite systems and robots,’ Nature, 623(7987), pp. 522–530. https://doi.org/10.1038/s41586-023-06684-3.
73. Fortune Well (2023) 3D-printed organs may soon be a reality. ‘Looking ahead, we’ll not need donor hearts.’ https://fortune.com/well/2023/02/15/3d-printed-organs-may-soon-be-a-reality/.
74. NOS (2024) ‘Bedrijf Musk plaatst hersenimplantaat in mens,’ NOS, 30 January. https://nos.nl/artikel/2506803-bedrijf-musk-plaatst-hersenimplantaat-in-mens.
75. Polaris Market Research (2022) Global Human Augmentation Market Size Report, 2022 – 2030. https://www.polarismarketresearch.com/industry-analysis/human-augmentation-market.
76. Prescient&Strategic Intelligence (2020) Human Enhancement Market Research Report: By Technology (Exoskeletons, Smart Devices, Medical Devices, Implants), Application (Healthcare, Defense, Industrial) – Industry Size, Share, and Growth Analysis Forecast to 2030. https://www.psmarketresearch.com/market-analysis/human-enhancement-market.
77. Rowald, A. et al. (2022) ‘Activity-dependent spinal cord neuromodulation rapidly restores trunk and leg motor functions after complete paralysis,’ Nature Medicine (Print), 28(2), pp. 260–271. https://doi.org/10.1038/s41591-021-01663-5.
78. Maiseli, B. et al. (2023) ‘Brain–computer interface: trend, challenges, and threats,’ Brain Informatics, 10(1). https://doi.org/10.1186/s40708-023-00199-3.
79. Market Research Future (2023) Brain Computer Interface Market Size, Share, Growth, Report 2032. https://www.marketresearchfuture.com/reports/brain-computer-interface-market-8412.
80. Raposo, V.L. (2019) ‘The first Chinese edited babies: A Leap of Faith in science,’ JBRA (Impresso) [Preprint]. https://doi.org/10.5935/1518-0557.20190042.
81. Gallagher, J. (2023) ‘Baby born from three people’s DNA in UK first,’ https://www.bbc.com/, 9 May. https://www.bbc.com/news/science-environment-65538866#.
82. Vinluan, F. and Vinluan, F. (2023) ‘U.K. Is First to Approve a CRISPR-Based Therapy, Covering Two Blood Disorders,’ MedCity News, 16 November. https://shorturl.at/biqES.
83. The Medical Futurist (2022) The potential role of technology in euthanasia and assisted Death – The Medical Futurist. https://medicalfuturist.com/technology-and-euthanasia/.
84. Ouder Worden 2040 (2022) ‘De laatste 1.000 dagen’: voorbereiden op waardig leven en sterven in de laatste levensfase, https://www.iph.nl/. https://www.iph.nl/assets/uploads/2022/03/Whitepaper-KLKW-DEF-versie-1.pdf.
85. Nederlands Kanker Collectief (2023) De Nederlandse Kanker Agenda: 20 doelen om de impact van kanker op de samenleving te verminderen. https://nederlandskankercollectief.nl/app/uploads/2023/11/Nederlandse-Kanker-Agenda_versie1.1.pdf.
86. Deliorman, M., Ali, D. and Qasaimeh, M.A. (2023) ‘Next-Generation microfluidics for biomedical research and healthcare applications,’ Biomedical Engineering and Computational Biology, 14. https://doi.org/10.1177/11795972231214387.
87. Walmart Health – walmart.com (2024). https://www.walmart.com/cp/walmart-health/1224932.
88. Deloitte (2023) Voor zorg naar de winkel: staan mensen daarvoor open? https://www2.deloitte.com/nl/nl/pages/publieke-sector/articles/voor-zorg-naar-de-winkel-staan-mensen-daarvoor-open.html.
89. Forward (2023) Forward Raises $100M and Announces Forward CarePod^TM. https://goforward.com/carepod-announce.
90. Amazon (2023) New Amazon Prime benefit: One Medical health care for $9 a month. https://www.aboutamazon.com/news/retail/one-medical-amazon-prime-benefit.
91. Amazon (no date) Amazon welcomes One Medical. https://www.amazon.com/welcomeomletter/b?ie=UTF8&node=86386266011.
92. Roth, E. (2023) ‘Spotify’s founder helped develop an AI-powered body health scanner,’ The Verge, 4 February. https://www.theverge.com/2023/2/4/23585948/spotify-founder-daniel-ek-ai-body-health-scanner.
93. Levine, A.S. (2024) ‘Why is TikTok Parent ByteDance moving into biology, chemistry and drug discovery?,’ Forbes, 3 January. https://www.forbes.com/sites/alexandralevine/2024/01/02/tiktok-bytedance-pharmaceuticals-drug-discovery-science-biology-chemistry-ai-china/?sh=47a68cf65087.
94. Zorg Enablers (2021) Techgiganten in de zorg: vriend of vijand? https://zorgenablers.nl/techgiganten-in-de-zorg-vriend-of-vijand/#Ref
95. Mesko, B. (2023) Tech giants in healthcare. https://leanpub.com/tech-giants-in-healthcare.
96. Rogers, B.C. (2022) MedTech As A Service: How Subscription-Based Selling Will Play A Role In The Future Of MedTech. Axtria Ingenious Insights. https://insights.axtria.com/blog/medtech-as-a-service-how-subscription-based-selling-will-play-a-role-in-the-future-of-medtech.
97. Wilkinson, M.D. et al. (2016) ‘The FAIR Guiding Principles for scientific data management and stewardship,’ Scientific Data, 3(1). https://doi.org/10.1038/sdata.2016.18.
98. nl (2022) Helft Nederlanders bereid gezondheidsdata te delen in ruil voor korting zorgpremie. https://www.pricewise.nl/blog/blog-nederlanders-bereid-delen-data-voor-premiekorting/.
99. iBestuur (2024) Een vals dilemma: privacy versus datasolidariteit – iBestuur. https://ibestuur.nl/artikel/een-vals-dilemma-privacy-versus-datasolidariteit/.
100. Molengraaf, C. et al. (2023) Privacy Enhancing Technologies Whitepaper, https://coe-dsc.nl. https://coe-dsc.nl/wp-content/uploads/2023/09/CoE-DSC-Whitepaper-PETs.pdf.
101. Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koningrijksrelaties (2021) SSI Speelveldanalyse: Een verkenning van het Nederlandse SSI speelveld, toekomstige ontwikkelrichtingen, impact op publieke waarden en de rol van de Nederlandse overheid, https://open.overheid.nl/. https://open.overheid.nl/documenten/ronl-9fa0e23a-0b04-442a-917b-36bce29403a8/pdf (Accessed: March 6, 2024).
102. Lang, M. et al. (2023) ‘Crowdsourcing smartphone data for biomedical research: Ethical and legal questions,’ Digital Health, 9. https://doi.org/10.1177/20552076231204428.
103. Malloy, T. (2024) Mayo Clinic Platform launches Solutions Studio. https://newsnetwork.mayoclinic.org/discussion/mayo-clinic-platform-launches-solutions-studio/.
104. Marr, B. (2023) ‘6G is coming: What will be the business impact?,’ Forbes, 20 March. https://www.forbes.com/sites/bernardmarr/2023/03/17/6g-is-coming-what-will-be-the-business-impact/?sh=6fe17f962f10.

105. Rijksoverheid (2021) Nederlandse Digitaliseringsstrategie 2021, Open Overheid. https://open.overheid.nl/documenten/ronl-f22bf801-e7f1-4561-ae63-8c9708a31e84/pdf.

106. Ministerie van Economische Zaken en klimaat (2018) Actieplan Digitale Connectiviteit, Open Overheid. https://zoek.officielebekendmakingen.nl/blg-848095.pdf.

107. HEALTH CARE – MEDICINE (2024) The Future Today Institute. https://futuretodayinstitute.com/wp-content/uploads/2024/03/TR2024_Healthcare-Medicine_FINAL_LINKED.pdf.

108. https://www.rivm.nl/bibliotheek/rapporten/2023-0401.pdf