Gezondheid en maatschappij in 2040

Een glimp uit de wereld van morgen!

2040 klinkt als een futuristische horizon waar we ons nog nauwelijks iets bij kunnen voorstellen. De zestien jaren tot die toekomstige wereld komen overeen met de gemiddelde tijd die nodig is voor het adopteren van nieuwe, disruptieve technologieën. Wereldwijd zijn er meer dan 6,5 miljard mobiele telefoongebruikers, maar de eerste 100 miljoen gebruikers werden pas na circa zestien jaar aangetikt. Die doorlooptijd is wel aan het verschuiven. Zo hadden Instagram en TikTok respectievelijk 2,5 jaar en 9 maanden nodig om dit aantal gebruikers te behalen. En recent verbrak ChatGPT het record met een doorlooptijd van slechts twee (!) maanden bij het behalen 100 miljoen gebruikers wereldwijd.

Laten we uitgaan van zestien jaar. Deze tijdspanne biedt ons een interessant venster op toekomstige ontwikkelingen die zich nu al manifesteren. Want technologie die straks gemeengoed zal zijn, wordt nu al (op kleine schaal) getest en gebruikt. Andere technologie, die vandaag nog veelbelovend lijkt, zal de hooggespannen verwachtingen niet waar gaan maken, of pas na lange tijd geadopteerd worden. Welke innovaties over zestien jaar gebruikt worden en in welke vorm, weten we dus niet precies. Wat we wel weten, is dat de integratie van zorg en technologie sterk zal toenemen. Oftewel, de zorg van morgen is fundamenteel anders dan die van vandaag, maar het voorspellen van de toekomst is geen exacte wetenschap.

Trends en ontwikkelingen kunnen elkaar versterken of juist tegenwerken. Diverse versterkende factoren en belemmeringen zijn hierop van invloed. Gedreven door de noodzaak om kwaliteit, toegankelijkheid en betaalbaarheid te verbeteren is het essentieel om een brede blik te gebruiken. De vijftigplussers van nu zijn in 2040 immers veelal met pensioen. Of zoals de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving het omschrijft: in de derde levensfase. En de huidige jongeren zijn in 2040 volwassenen tussen de 28 en 40 jaar die grotendeels de samenleving draaiende zullen moeten houden. Tegelijkertijd spelen er nu vele maatschappelijke ontwikkelingen zoals de klimaatcrisis, politieke verschuivingen en internationale conflicten, flexibilisering van de arbeidsmarkt en staan we voor grote uitdagingen op de woningmarkt.

Het toekomstbeeld dat wij in dit hoofdstuk schetsen, is een uitnodiging om vooruit te kijken. Het biedt de ruimte om afstand te nemen van onze huidige denkbeelden en (belemmerende) overtuigingen die gevormd zijn in het verleden. Het inspireert en prikkelt om technologie echt te benutten als een enabler voor de transformatie van de zorg en de samenleving. En het scherpt de gedachten om een vertaalslag te maken naar stappen en collectieve acties.

We maken keuzes om een select aantal aspecten uit te lichten. Daarom presenteren we dit toekomstbeeld aan de hand van drie thema’s die samenhangen met gezondheid en technologische ontwikkelingen.

De drie thema’s zijn zeker geen losstaande scenario’s. Het zijn complementaire thema’s van een aannemelijk toekomstbeeld rond gezondheid en gedrag in 2040, elk met unieke kenmerken, consequenties en cruciale keuzes op de weg daarnaartoe. Door concrete perspectieven vanuit verschillende belanghebbenden, brengen we dit toekomstbeeld tot leven en bieden we een blik op mogelijke richtingen die we als samenleving kunnen inslaan. Casussen van vandaag, ondersteund door inzichten en reflecties van experts, maken de reis compleet.

Welkom in 2040!

Altijd en Overal

In 2040 … is netwerkzorg een realiteit. Fysieke zorglocaties zoals we die in 2024 nog kenden, zijn verdwenen, inclusief de traditionele visie op het ziekenhuis als dominante zorglocatie. Het Integraal Zorg Akkoord (IZA) en het Programma Wonen, Ondersteuning en Zorg voor Ouderen (WoZo), beide daterend uit 2022, introduceerden in Nederland het principe: ‘zelf, thuis en digitaal tenzij’. Deze verschuiving werd ondersteund door de nationale visie en strategie voor digitalisering en informatievoorziening in de zorg, gelanceerd in 2023. Ook andere westerse landen maakten deze ontwikkeling door. Scandinavische landen, zoals Finland en Zweden, maar ook Korea, Japan en de Verenigde Staten hebben al jaren de zorg gevirtualiseerd. Enerzijds om grote geografische afstanden te overbruggen en anderzijds om met een kleiner personeelsbestand meer patiënten te kunnen ondersteunen. Ofwel, zorg en ondersteuning: altijd én overal. 

De gezondheidsarchitect

In 2040 … denken we op een hele andere manier over ziekte en gezondheid. Gepersonaliseerde en preventieve gezondheidszorg is de standaard. Mede door het omarmen van Positieve Gezondheid en de technologie die dit faciliteert, hebben we de omslag gemaakt van pathogenese naar salutogenese. Dit bijna 70 jaar nadat Antonovsky deze term introduceerde. Van een ziektebeloop valt namelijk 85% in het preklinische stadium, waarvan 60% potentieel vermijdbaar is. Op het gezond houden van de bevolking en het voorkomen van gezondheidsaandoeningen is daarom volop ingezet. Dit is te zien in de Europese begroting van 2040: uitgaven aan preventie en gezondheidsbevordering zijn vijfmaal zo hoog als in 2019. “One would say that it is the ultimate goal of healthcare to make diseases disappear, so a future where you might not experience disease at all has to be the ultimate health paradise” – Yuval Noah Harari. 

Team AI-Robot

In 2040 … zijn het merendeel van de interacties tussen patiënt en zorgprofessional gebaseerd op data en algoritmen. Waardevolle en bruikbare data is in overvloed beschikbaar en we zijn als samenleving volledig datagedragen georganiseerd. Gezondheidsgerelateerde gegevens waren in de begin jaren ’20 data nog verantwoordelijk waren voor ongeveer 30% van al het wereldwijde datavolume, nu is dit zo’n 50%. Na de doorbraak van generatieve AI in 2022 maken we nu echt de vijfde industriële revolutie door. In tegenstelling tot de vierde industriële revolutie, die gekenmerkt werd door interconnectiviteit en ‘slimme’ toepassingen, staat in deze vijfde industriële revolutie het verfijnen van de interactie tussen mens en machine centraal. Data optimaliseren (‘dragen’) ons denken, leren en doen.