Patiënten die herstellende zijn van een darmoperatie na dikke darmkanker krijgen vaak morfine tegen de pijn. De bijwerkingen die deze pijnstiller met zich meebrengt, zoals misselijkheid en verwardheid, kunnen gevaarlijk zijn voor de patiënten, die meestal boven de 70 jaar oud zijn. Bovendien speelt het probleem van opiaatverslavingen ook steeds meer op. In het VieCuri Medisch Centrum in Venlo maken ze sinds enkele jaren daarom gebruik van een slim alternatief: de continue pijnstilkatheter. Bij deze behandelmethode wordt er meteen na de ingreep een dun slangetje in de wond geplaatst, dat naar de buikwand loopt en aangesloten wordt op een vacuümpompje. Via het pompje wordt er continu een pijnstillend middel, anders dan morfine, naar de plek gebracht waar de zenuwen zich bevinden die voor de meeste pijn zorgen. Het pompje geeft gedurende 72 uur het pijnstillende middel af. Daarna wordt het slangetje en pompje eenvoudig verwijderd. De continue pijnstilkatheter heeft als resultaat dat patiënten weinig pijn voelen, snel weer mobiel zijn en thuis rustig aan hun herstel kunnen werken. Initiatiefnemer Jeroen Vogelaar, chirurg-oncoloog bij VieCuri, sleepte met deze innovatie de zilveren Zinnige Zorg Award binnen van VGZ en won bovendien de publieksprijs.
Aanleiding & implementatie
Het medische technologiebedrijf Pajunk was al enige tijd bezig met het onderzoeken van de inzet van hun pijnstilkatheter. Op basis van bestaande literatuur en eigen onderzoek kwamen zij erachter dat de bestaande katheters vaak op de verkeerde plek in het lichaam worden geplaatst. Pajunk concludeerde dat de katheter op het buikvlies neergelegd moest worden, waar de viscerale takken lopen die onder andere bij darmkankerpatiënten na de operatie veel pijn veroorzaken. ‘’Ik was al eerder bij verschillende ziekenhuizen binnengelopen met ons idee maar veel artsen geloofden er niet in. Je moet de juiste persoon treffen die openstaat voor experimenteren en innovatie’’, vertelt Elly Roos, regiomanager bij Pajunk. Die persoon vond zij in chirurg-oncoloog Vogelaar, wiens enthousiasme voor dergelijke innovatievraagstukken breed bekend was in het ziekenhuis.
Al snel na het eerste contact tussen Vogelaar en Roos werd eind 2018 een door Pajunk gefinancierde pilot opgezet met 10 dikke darmkankerpatiënten, die voor hun herstel na de operatie gebruik maakten van de continue pijnstilkatheter. Voor dit traject werd binnen VieCuri een intern protocol gevolgd binnen een speciaal opgezette commissie, waar onder meer een materiaaldeskundige, technicus, apotheker, anesthesist en specialist Vogelaar zelf in zat. Samen ontwikkelden zij een risico-inventarisatie model, waar een score uit rolde die de betrouwbaarheid en veiligheid van de katheter aangaf. Toen duidelijk werd dat de behandeling veilig was, kon de pilot echt van start gaan. Toch bleef er bij interne collega’s in het begin nog veel scepsis bestaan over deze nieuwe manier van postoperatief herstel. Vogelaar: ‘’Je hebt altijd mensen die terughoudend zijn wat betreft zorgvernieuwing. Om die reden ben ik dan ook altijd de eerste twee keer na een operatie meteen gaan kijken of alles gelukt was, om te laten zien dat ik betrokken was en om te kijken of er nog iets beter kon in het proces. Ook heb ik voor onze verpleegkundigen een presentatie ingesproken om uitleg te geven bij de pijnstilkatheter. Op een gegeven moment krijgen mensen vertrouwen in de technologie en zien ze in de praktijk dat het veilig is. Ook moet je simpelweg handigheid krijgen in een nieuwe techniek. Waar het plaatsen van de katheter in het begin erg lang kon duren, zijn we nu binnen 3 minuten klaar.’’ Het belang van een enthousiaste kartrekker die ook op de vloer actief is bleek van groot belang, vindt ook Roos: ‘’Wat voor veel vertrouwen heeft gezorgd was het continu betrokken houden van alle belanghebbenden, van de chirurgen, tot de anesthesisten, tot het personeel op de afdeling waar de patiënten terecht komen na de operatie. Niet voor niets werd de katheter op enig moment de ‘Vogelaar-katheter’ genoemd. Criticasters werden omarmd, want die hielden je scherp. Als iedereen goed geïnformeerd wordt, komt er vanzelf enthousiasme. Zeker als je op een gegeven ziet dat patiënten met morfine na de operatie liggen te spugen op het ziekenhuisbed terwijl je vergelijkbare patiënten bij gebruik van de pijnstilkatheter op dat moment buiten ziet fietsen.’’
Vanwege de positieve resultaten werd de pijnstilkatheter in 2019 als common care bestempeld binnen VieCuri. Die positieve resultaten uitten zich op het gebied van zinnige zorg in het feit dat patiënten gemiddeld genomen één tot twee dagen eerder naar huis mochten na operatie, wat zeker in tijden van de coronapandemie een groot gewin was. In lijn met de Enhanced Recovery After Surgery (ERAS) trend kon de business case snel opgemaakt worden. ‘’Waar een katheter met pomp rond de €85 kost, reken je voor het bezetten van een ziekenhuisbed al snel €800 per dag. Dus die som is snel gemaakt,’’ aldus Vogelaar. Maar wat nog veel belangrijker werd bevonden waren de lovende reacties vanuit de patiënten zelf. Neem gepensioneerd natuurkundig ingenieur Otto Groen, die begin januari 2021 geopereerd werd aan zijn dikke darm na de diagnose van kanker en herstelde met behulp van de continue pijnstilkatheter. ‘’Ik zag vooraf op tegen de narcose en de eventuele gevolgen daarvan, maar dokter Vogelaar stelde me gerust; met een nieuwe vorm van plaatselijke pijnstilling is er weinig kans op bijwerkingen. Het gaat hier om een innovatie die mede door dokter Vogelaar zelf is ontwikkeld en inmiddels ook elders wordt ingezet. Als technicus spreekt me dat uiteraard aan’’, aldus Groen. De pijnstilkatheter bleek een waar succes, vertelt Groen: ‘’Ik kwam redelijk monter bij uit de narcose. En hoewel het best een pittige ingreep is, kom je door die nieuwe manier van pijnstilling, waarbij je nauwelijks pijn voelt, snel weer in beweging. De dag erna liep ik alweer. Na drie dagen was ik zo goed hersteld dat ik naar huis mocht. Even het slangetje eruit halen, pompje loskoppelen, paar tabletjes mee voor als ik toch nog wat pijn zou ervaren, en weg was ik. Die pillen heb ik trouwens niet gebruikt, de paracetamol volstond. Thuis werk je dan rustig verder aan je herstel.’’
Toekomstperspectief
Inmiddels wordt mede door de positieve reacties vanuit de zorgprofessionals en patiënten de continue pijnstilkatheter in verschillende ziekenhuizen ingezet, in Nederland maar ook in België en Duitsland. De buitenlandse interesse werd gewekt toen op een virtueel congres van The European Society of Regional Anaesthesia and Pain Therapy Vogelaar een webinar mocht geven voor meer dan duizend vakgenoten. Voor de verdere productontwikkeling wordt ingezet op het ontwerpen van nieuwe pompen met een geïntegreerde schaalverdeling, waarbij het inzichtelijk wordt gemaakt hoeveel van het pijnstillend middel op enig moment al afgegeven is. ‘’Dit zijn geen radicale vernieuwingen maar ik denk dat dat ook niet nodig is. Je moet het niet te moeilijk maken’’, licht Roos toe. Op medisch gebied zou Vogelaar graag zien dat de katheter in de toekomst breder ingezet kan worden: ‘’We gebruiken de pijnstilkatheter om verschillende redenen nu alleen nog bij kijkoperaties. Maar soms volstaat een kijkoperatie niet, bijvoorbeeld wanneer er verklevingen aanwezig zijn na eerdere operaties, of de ligging van de tumor maakt dat er verschillende organen losgemaakt moeten worden. In zulke gevallen moeten we overgaan op een echte buikoperatie. Het zou mooi zijn als we de katheter hier in de toekomst ook bij kunnen gebruiken. Technisch vraagt dat om wat aanpassingen omdat de katheter, of katheters, dan ook anders moet(en) liggen en logistiek gezien levert het misschien problemen op voor het vullen van de pomp.’’ Ook zou de pijnstilkatheter ingezet kunnen worden bij het herstel van ander type operaties, zoals schouderoperaties, longoperaties en operaties voor scoliose, waar ze in het Martini Ziekenhuis in Groningen al ervaring mee hebben. ‘’We zijn continu aan het onderzoeken en experimenteren waar we de pijnstilkatheter in kunnen zetten om zo de beste postoperatieve zorg met de hoogst mogelijke kwaliteit van leven voor zoveel mogelijk patiënten te kunnen bieden,’’ besluit Roos.
